Πείνα και ανισότητες στον 21ο αιώνα: Μια παγκόσμια κρίση που βαθαίνει – Η μισή ανθρωπότητα χωρίς πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή

Σχεδόν οι μισοί από τους οκτώ δισεκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο στερούνται αξιόπιστης πρόσβασης σε υγιεινή διατροφή, καθαρό περιβάλλον και αξιοπρεπείς μισθούς. Το στοιχείο αυτό, που αποτυπώθηκε σε μελέτη κορυφαίων επιστημόνων και δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό The Lancet, αναδεικνύει το βάθος μιας διπλής κρίσης: της πείνας και της ανισότητας. Παρά τη θεαματική αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων τις τελευταίες δεκαετίες, εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν με ελλείψεις, υποσιτισμό και αβέβαιες συνθήκες επιβίωσης.

Η έρευνα φανερώνει ότι το ζήτημα της τροφής δεν είναι απλώς ποσοτικό —δεν αφορά μόνο το αν παράγονται αρκετές θερμίδες για όλους— αλλά και ποιοτικό, καθώς οι διατροφικές ανισότητες και η φτώχεια οδηγούν σε ανθυγιεινές διατροφές που απειλούν την υγεία ολόκληρων κοινωνιών.

Η σιωπηλή σύνδεση με την κλιματική κρίση

Η μελέτη ρίχνει φως και σε μια άλλη, λιγότερο ορατή πτυχή: τη στενή διασύνδεση μεταξύ διατροφής και κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με τα δεδομένα, τα συστήματα τροφίμων —δηλαδή το σύνολο της παραγωγής, επεξεργασίας, διανομής και κατανάλωσης τροφών— ευθύνονται για σχεδόν το 30% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η εντατική κτηνοτροφία, η καλλιέργεια ρυζιού που απελευθερώνει μεθάνιο, η αποψίλωση των δασών και η αλλαγή χρήσης γης είναι μόνο μερικές από τις δραστηριότητες που τροφοδοτούν αυτήν την περιβαλλοντική επιβάρυνση.

Το παράδοξο είναι ότι οι ίδιες αυτές πρακτικές που αυξάνουν την παραγωγή τροφής υπονομεύουν μεσοπρόθεσμα τη δυνατότητα της Γης να συνεχίσει να τρέφει τον πληθυσμό της. Η υπερθέρμανση του πλανήτη μειώνει τη γονιμότητα των εδαφών, αλλάζει τα πρότυπα βροχοπτώσεων και αυξάνει την ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος: η γεωργία συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή, η κλιματική αλλαγή αποσταθεροποιεί τη γεωργία, και οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί πληρώνουν το τίμημα.

Η ανισότητα που κρύβεται στο πιάτο

Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα αφορά την άνιση κατανομή των επιπτώσεων. Το πλουσιότερο 30% του παγκόσμιου πληθυσμού ευθύνεται για περίπου το 70% των περιβαλλοντικών πιέσεων από τα συστήματα τροφίμων, καταναλώνοντας υπερβολικά μεγάλες ποσότητες ζωικών προϊόντων και ενεργοβόρων τροφών. Αντίθετα, 3,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ούτε τα στοιχειώδη: πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και θρεπτική διατροφή, ασφαλείς συνθήκες εργασίας ή επαρκές εισόδημα.

Η αδικία αυτή δεν περιορίζεται στο τραπέζι. Το 32% των εργαζομένων στον τομέα των τροφίμων δεν αμείβεται με αξιοπρεπείς μισθούς, ενώ εκατομμύρια παιδιά εργάζονται σε γεωργικές εργασίες, συχνά σε συνθήκες επικίνδυνες και εξοντωτικές. Οι γυναίκες, από την πλευρά τους, υφίστανται διπλή διάκριση: χαμηλότερη αμοιβή για ίση εργασία και χαμηλή εκπροσώπηση σε θέσεις λήψης αποφάσεων. Αυτή η διάσταση της ανισότητας δείχνει ότι η κρίση δεν είναι μόνο διατροφική και περιβαλλοντική, αλλά και βαθιά κοινωνική και πολιτική.

Το κόστος στην ανθρώπινη υγεία

Η διατροφή χαμηλής ποιότητας δεν σημαίνει μόνο πείνα· συχνά σημαίνει και ασθένεια. Η πρόσβαση σε τρόφιμα φθηνά αλλά επεξεργασμένα οδηγεί σε αύξηση χρόνιων παθήσεων, όπως ο διαβήτης τύπου 2, οι καρδιοπάθειες, ο καρκίνος και οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Οι ερευνητές υπολογίζουν ότι η μετάβαση σε πιο υγιεινές διατροφές θα μπορούσε να αποτρέψει ως και 15 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Δεν πρόκειται λοιπόν μόνο για ηθικό καθήκον, αλλά και για ζήτημα δημόσιας υγείας.

Η Πλανητική Υγιεινή Διατροφή ως λύση

Απέναντι σε αυτή την κρίση, οι επιστήμονες προτείνουν την «Πλανητική Υγιεινή Διατροφή». Το μοντέλο αυτό στηρίζεται σε ελάχιστα επεξεργασμένες τροφές, πλούσιες σε φυτικές ίνες, φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά, με μέτρια πρόσληψη ζωικών προϊόντων. Η εφαρμογή του μπορεί να μειώσει κατά 27% τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου, ενώ ταυτόχρονα μειώνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της διατροφής.

Η πρόταση αυτή δεν αφορά μόνο τους καταναλωτές, αλλά και τη δομή της παραγωγής: λιγότερη εξάρτηση από εντατική κτηνοτροφία, περισσότερη στήριξη σε βιώσιμες καλλιέργειες, ενίσχυση τοπικών παραγωγών. Μια τέτοια μεταστροφή θα μπορούσε να στηρίξει την τοπική οικονομία, να προστατεύσει το περιβάλλον και να προσφέρει καλύτερη υγεία στους πολίτες.

Πολιτική βούληση και κοινωνική δικαιοσύνη

Η μελέτη καταλήγει σε μια σαφή προειδοποίηση: χωρίς πολιτική δράση, οι αλλαγές που απαιτούνται δεν θα επιτευχθούν. Οι επιστήμονες ζητούν στοχευμένες πολιτικές που θα κάνουν τη θρεπτική τροφή οικονομικά προσιτή, θα εγγυηθούν δίκαιες αμοιβές και θα προστατεύσουν τους εργαζόμενους στον αγροδιατροφικό τομέα. Παράλληλα, προτείνεται η ενδυνάμωση των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, ώστε να έχουν λόγο στη λήψη αποφάσεων για τα συστήματα τροφίμων.

Η πρόκληση είναι διπλή: να μετατραπεί η παραγωγή τροφής σε μια διαδικασία που θρέφει δίκαια τους ανθρώπους και ταυτόχρονα προστατεύει τον πλανήτη. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς απαιτεί ριζική αναδιάρθρωση της οικονομίας, αλλαγή καταναλωτικών συνηθειών και πολιτική βούληση.

Το διακύβευμα για τον 21ο αιώνα

Η εικόνα που προκύπτει είναι ξεκάθαρη: η ανθρωπότητα βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Από τη μία, η τεχνολογία, η επιστήμη και η παραγωγή έχουν φτάσει σε επίπεδα που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν διατροφή για όλους. Από την άλλη, οι ανισότητες, η περιβαλλοντική κρίση και η έλλειψη πολιτικής αποφασιστικότητας απειλούν να αφήσουν δισεκατομμύρια ανθρώπους πίσω.

Το ερώτημα δεν είναι αν ο πλανήτης μπορεί να παράγει αρκετή τροφή για οκτώ δισεκατομμύρια ανθρώπους — η απάντηση είναι καταφατική. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν η ανθρωπότητα μπορεί να μοιράσει αυτή την τροφή με δικαιοσύνη, να τη διασφαλίσει με αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και να τη συνδυάσει με πρακτικές που δεν θα καταστρέφουν το ίδιο το περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται η ζωή.

Η πείνα του 21ου αιώνα δεν είναι ζήτημα έλλειψης πόρων, αλλά ζήτημα ανισότητας, πολιτικής βούλησης και συλλογικής συνείδησης. Αν δεν αντιμετωπιστεί, το μέλλον προμηνύεται πιο άνισο, πιο επικίνδυνο και λιγότερο βιώσιμο. Αν όμως η ανθρωπότητα επιλέξει τον δρόμο της αλλαγής, η κρίση αυτή μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για ένα νέο μοντέλο παγκόσμιας διατροφής: πιο δίκαιο, πιο υγιεινό και πιο φιλικό προς τον πλανήτη.