Κοπεγχάγη: Μοιραίοι, άβουλοι και αδρανείς οι ευρωπαίοι ηγέτες

Η σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κοπεγχάγη δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα για τους δύο κορυφαίους αξιωματούχους των Βρυξελλών, την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Αντόνιο Κόστα.

Οι πρωτοβουλίες τους προσέκρουσαν σε ισχυρές αντιστάσεις, με αποτέλεσμα να καταδειχθεί εκ νέου ότι οι μεγάλες χώρες-μέλη εξακολουθούν να έχουν τον τελευταίο λόγο στις κρίσιμες αποφάσεις.

Η αποτυχημένη προσπάθεια για «τείχος drones»

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιδίωξε να αποσπάσει πολιτική συναίνεση για τη δημιουργία ενός «αντί-drone τείχους» στα ανατολικά σύνορα, το οποίο θα λειτουργούσε ως γραμμή άμυνας απέναντι στις επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Η πρόταση, που είχε στόχο να ενισχύσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια έναντι της Ρωσίας, απορρίφθηκε από τις ισχυρότερες πρωτεύουσες της Ένωσης.

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε ότι παραμένει «επιφυλακτικός», υπογραμμίζοντας πως οι απαντήσεις της Ευρώπης πρέπει να είναι «πιο εξελιγμένες». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, ο οποίος μέσα στην αίθουσα ξεκαθάρισε την αντίθεσή του. Το αποτέλεσμα ήταν το σχέδιο να οδηγηθεί σε αδιέξοδο και να αναζητείται πλέον διαφορετική μορφή και ονομασία.

Το βέτο του Όρμπαν στη διεύρυνση

Την ίδια στιγμή, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα προσπάθησε να αξιοποιήσει τη σύνοδο για να προωθήσει μια αλλαγή-τομή: την κατάργηση της απαίτησης ομοφωνίας στις αποφάσεις για διεύρυνση. Ο στόχος του ήταν να ανοίξει τον δρόμο για την Ουκρανία και τη Μολδαβία, παρακάμπτοντας την ουγγρική απροθυμία.

Ωστόσο, η προσπάθεια έπεσε στο κενό. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν απέρριψε κατηγορηματικά την πρόταση, επιβεβαιώνοντας ότι οι πιθανότητες άμεσων αλλαγών στους κανόνες ψηφοφορίας είναι ελάχιστες. Έτσι, η διεύρυνση της Ένωσης παραμένει δέσμια των πολιτικών ισορροπιών και των εθνικών βέτο.

Σκιά της Μόσχας, χωρίς κοινή απάντηση

Παρά το κλίμα ανησυχίας για τη ρωσική επιθετικότητα, η σύνοδος δεν κατάφερε να συμφωνήσει σε συγκεκριμένες λύσεις. Οι ηγέτες επανέλαβαν την αποφασιστικότητά τους να αξιοποιήσουν τα 140 δισ. ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν παγώσει στην Ευρώπη για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας, αλλά οι τεχνικές λεπτομέρειες παραμένουν θολές.

Εξίσου ασαφής παραμένει και η απάντηση στα ρωσικά drones που έχουν πολλαπλασιάσει τις παραβιάσεις στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η πολιτική βούληση υπάρχει, αλλά οι αποφάσεις για το «πώς» καθυστερούν.

Ηγετική φιλοδοξία χωρίς στήριξη

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η φον ντερ Λάιεν και ο Κόστα δεν κινήθηκαν μόνο με γνώμονα την ουσία, αλλά και με στόχο να ενισχύσουν τον προσωπικό τους ρόλο. Η πρόεδρος της Κομισιόν έχει συνηθίσει να καταθέτει προτάσεις στον τομέα της άμυνας, αν και οι περισσότερες εξουσίες παραμένουν στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων. Τα μικρότερα κράτη, κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης, την υποστηρίζουν καθώς αισθάνονται πιο εκτεθειμένα στη ρωσική απειλή, όμως οι μεγάλες πρωτεύουσες δεν επιθυμούν να παραχωρήσουν αρμοδιότητες.

Από την πλευρά του, ο Κόστα επέλεξε να εμφανιστεί πιο δυναμικός, ύστερα από μήνες όπου κρατούσε χαμηλούς τόνους. Ως κεντροαριστερός ηγέτης σε μια Ένωση που κυριαρχείται από κεντροδεξιές κυβερνήσεις, κινείται προσεκτικά. Η επιλογή της διεύρυνσης ως βασικό του χαρτί ερμηνεύεται από πολλούς ως μια υψηλού ρίσκου κίνηση, που τελικά τον άφησε εκτεθειμένο.

«Αυτό λέγεται ηγεσία» ή λαϊκισμός;

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι πρωτοβουλίες τους ήταν κακοσχεδιασμένες και έδειξαν έλλειψη ρεαλισμού. Αντίθετα, αξιωματούχοι της ΕΕ απαντούν ότι αυτή ακριβώς είναι η φύση της πολιτικής ηγεσίας: να ρίχνει ιδέες στο τραπέζι, ακόμη κι αν απορρίπτονται στην αρχή, ώστε να εξελιχθούν με τον χρόνο.

Την ίδια στιγμή, η στάση του Γερμανού καγκελάριου Μερτς, ο οποίος επιτέθηκε ανοιχτά στην Κομισιόν για υπερβολική γραφειοκρατία και κανονισμούς, προβλημάτισε τις Βρυξέλλες. Πολλοί το θεώρησαν ένδειξη λαϊκισμού, αλλά και σαφές μήνυμα προς τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να μην υπερβαίνουν τον ρόλο τους.

Η υπενθύμιση της ισχύος των κρατών-μελών

Η Κοπεγχάγη υπήρξε ακόμη μια στιγμή όπου η ευρωπαϊκή ενοποίηση έδειξε τα όριά της. Οι θεσμοί μπορεί να έχουν φιλοδοξίες και όραμα, αλλά οι εθνικοί ηγέτες παραμένουν οι τελικοί ρυθμιστές. Για τη φον ντερ Λάιεν και τον Κόστα, το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: όσο κι αν προσπαθήσουν να χαράξουν πολιτική πορεία, χωρίς την έγκριση των μεγάλων κρατών όλα παραμένουν στον αέρα.

Η παράλληλη σύνοδος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας

Σχεδόν 50 ευρωπαίοι ηγέτες έχουν προσκληθεί σήμερα στην 7η σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ΕΠΚ), που φιλοξενείται επίσης στην Κοπεγχάγη. Η συνεδρίαση είναι επικεντρωμένη στον πόλεμο στην Ουκρανία και στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, με τη συμμετοχή του προέδρου της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο Ουκρανός ηγέτης θα εκφωνήσει ομιλία, ενώ θα δώσει και κοινή συνέντευξη Τύπου με την πρωθυπουργό της Δανίας Μέτε Φρεντέρικσεν.

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα, πρόταση του Μακρόν μετά τη ρωσική εισβολή του 2022, στοχεύει να προωθήσει τον διάλογο και τη συνεργασία πέραν των συνόρων της ΕΕ, χωρίς τα αυστηρά τελετουργικά των επίσημων επισκέψεων. Στους 47 προσκεκλημένους συγκαταλέγονται όλοι οι ηγέτες της ΕΕ, καθώς και πρωθυπουργοί χωρών εκτός της Ένωσης όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελβετία, η Γεωργία και η Μολδαβία. Η Ρωσία και η Λευκορωσία δεν προσκαλούνται, ενώ παρών θα είναι και ο νέος Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε.

Στο τραπέζι θα τεθούν ζητήματα ενίσχυσης της Ουκρανίας, ευρωπαϊκής άμυνας, οικονομικής ασφάλειας, μεταναστευτικών ροών αλλά και του λαθρεμπορίου ναρκωτικών. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εκπροσωπεί την Ελλάδα στη σύνοδο, η οποία έρχεται λίγες μόλις ώρες μετά τη συνεδρίαση των 27.

Η μάχη για ρόλο συνεχίζεται

Η σύνοδος της Κοπεγχάγης, είτε στο επίπεδο των 27 είτε στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα, δεν έδωσε απαντήσεις στα μεγάλα στρατηγικά ερωτήματα για την άμυνα και τη διεύρυνση της ΕΕ. Έφερε όμως στο προσκήνιο τον διαρκή ανταγωνισμό για ηγεσία εντός των θεσμών και τον καθοριστικό ρόλο των εθνικών κυβερνήσεων.

Η φον ντερ Λάιεν εξακολουθεί να προβάλλεται ως «πρόσωπο της Ευρώπης» διεθνώς, αλλά βλέπει την επιρροή της να περιορίζεται από τις μεγάλες πρωτεύουσες. Ο Κόστα προσπαθεί να χαράξει δική του ατζέντα, αν και η πρώτη του μεγάλη απόπειρα κατέληξε σε αδιέξοδο. Η Κοπεγχάγη ανέδειξε, τελικά, ότι η μάχη για επιρροή στους κόλπους της ΕΕ θα είναι μακρά και δύσκολη – και οι αποφάσεις, ακόμα κι όταν αφορούν την ασφάλεια της ηπείρου, περνούν πρώτα από το φίλτρο των ισχυρότερων κρατών.