Οι κίνδυνοι της «ασώματης τεχνοκρατίας»: Η Αλεσάντρα Λέμα για τους ψηφιακούς συντρόφους και τα griefbots

Στη Θεσσαλονίκη, στο Β’ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο του περιοδικού «Θεολογία», η διεθνούς φήμης ψυχαναλύτρια και συγγραφέας Αλεσάντρα Λέμα ανέδειξε τους ψυχολογικούς και υπαρξιακούς κινδύνους που φέρνουν οι νέες τεχνολογίες στην καθημερινότητα και στις ανθρώπινες σχέσεις.

Η επισκέπτρια καθηγήτρια του University College London στάθηκε ιδιαίτερα στη δυναμική που δημιουργούν οι ψηφιακοί «σύντροφοι», καθώς και στη χρήση των λεγόμενων griefbots, εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης που μιμούνται τη φωνή και την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν φύγει από τη ζωή.

Το πένθος που δεν ολοκληρώνεται

Η Λέμα προειδοποίησε πως τα griefbots, όσο κι αν προσφέρουν την ψευδαίσθηση μιας συνέχειας με τους νεκρούς, παγιδεύουν τους ανθρώπους σε μια ατελείωτη κατάσταση άρνησης της απώλειας. Η διαδικασία του πένθους, υπογράμμισε, απαιτεί χρόνο, ενσώματη εμπειρία και συνειδητή αποδοχή του θανάτου, στοιχεία που ακυρώνονται από τις εφαρμογές αυτές. Η ίδια σημείωσε πως τέτοιες τεχνολογίες μπορεί να ανακουφίζουν στιγμιαία, αλλά τελικά εμποδίζουν την ψυχική ωρίμανση και την ολοκλήρωση της θλίψης.

Το σώμα ως «νησί» στον πραγματικό κόσμο

Η ψυχαναλύτρια επέμεινε στη σημασία του σώματος στην ανθρώπινη εμπειρία. «Το σώμα είναι το νησί που μας δείχνει πού βρισκόμαστε στον πραγματικό κόσμο», τόνισε, φέρνοντας ως παράδειγμα έναν ασθενή της που, μετά από μακρόχρονη χρήση ψηφιακού άβαταρ, περιέγραφε το σώμα του ως ένα απλό κέλυφος. Στην εποχή της «ασώματης τεχνοκρατίας», προειδοποίησε, η άρνηση του σώματος σημαίνει άρνηση της ίδιας μας της ύπαρξης. Για τη Λέμα, η αφή και η ενσώματη εμπειρία παραμένουν κρίσιμες για την κατανόηση του εαυτού και για την αυθεντική σχέση με τον άλλον.

Οι συσκευές ως προέκταση του εαυτού

Αναφερόμενη στη ρήση του Σίγκμουντ Φρόιντ ότι η τεχνολογία γεννιέται από τη δυσαρέσκεια του ανθρώπου, η Λέμα παρατήρησε πως οι σύγχρονες συσκευές, και ιδίως το κινητό τηλέφωνο, λειτουργούν πλέον ως προέκταση του σώματός μας. Η συνεχής εξάρτηση δημιουργεί άγχος και ανησυχία κάθε φορά που απομακρυνόμαστε από αυτές, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η καθημερινή μας εμπειρία.

Η μοναξιά μέσα στη συνεχή σύνδεση

Παρά το γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες υπόσχονται διαρκή επικοινωνία, συχνά οδηγούν σε βαθύτερη μοναξιά. Άνθρωποι μπροστά στις οθόνες χάνουν την αίσθηση του χρόνου, ζώντας σε ένα περιβάλλον όπου μέρα και νύχτα συγχέονται. Η Λέμα υπογράμμισε ότι αυτή η τεχνολογικά μεσολαβημένη μοναξιά μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και στις ανθρώπινες σχέσεις.

Η ανάγκη για ετερότητα και πραγματική σχέση

Κλείνοντας την ομιλία της, η καθηγήτρια τόνισε ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες απειλούν τους χώρους όπου μπορεί να εκδηλωθεί η ετερότητα, δηλαδή η δυνατότητα να συναντούμε τον άλλον όπως πραγματικά είναι. Μόνο αν παραμείνουμε πρόθυμοι να δούμε τον εαυτό μας μέσα από το βλέμμα των άλλων μπορούμε να διατηρήσουμε την αυθεντικότητα των σχέσεών μας. Σε έναν κόσμο όπου η ψηφιακή ψευδαίσθηση τείνει να κυριαρχήσει, η Λέμα υπενθύμισε την αξία της ανθρώπινης επαφής και της συνειδητής βίωσης της απώλειας, ως θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης.