«Έκθεση για το Μέλλον»: Τα τέσσερα σενάρια της για το 2045

Η Φινλανδία έδωσε στη δημοσιότητα την «Κυβερνητική Έκθεση για το Μέλλον», ένα στρατηγικό κείμενο 171 σελίδων που δημοσιεύεται κάθε τέσσερα χρόνια από το 1993 και λειτουργεί ως εργαλείο σχεδιασμού για τη χώρα, αλλά και ως σημείο αναφοράς για διεθνείς οργανισμούς.

Η φετινή έκδοση, με ορίζοντα το 2045, σκιαγραφεί τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για το πώς μπορεί να εξελιχθεί ο κόσμος, ανάλογα με τις πολιτικές αποφάσεις, τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις που θα λάβουν χώρα τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Η γενική γραμματέας της Έκθεσης, Jaana Tapanainen-Thiess, τονίζει ότι πρόκειται για μια «υπενθύμιση» των κρίσιμων βημάτων που πρέπει να ληφθούν τώρα ώστε να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό μέλλον. Από έναν κόσμο ειρηνικής συνεργασίας έως την πλήρη κατάρρευση των διεθνών συστημάτων, οι Φινλανδοί νομοθέτες επιχειρούν να αποτυπώσουν τόσο τις ελπίδες όσο και τους φόβους για την πορεία του πλανήτη.

Σενάριο πρώτο: Ο κόσμος της συνεργασίας

Το πιο αισιόδοξο σενάριο περιγράφει μια διεθνή κοινότητα που έχει επιλέξει τη συνεργασία ως θεμέλιο της παγκόσμιας τάξης. Οι κυβερνήσεις, οι θεσμοί και οι ΜΚΟ λειτουργούν συντονισμένα, ενώ οι μεγάλες προκλήσεις – από την κλιματική αλλαγή έως τις κοινωνικές ανισότητες – αντιμετωπίζονται με κοινές πολιτικές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά νέο ρόλο, εξελισσόμενη σε ισχυρό γεωπολιτικό παίκτη και σε πρωτοπόρο της πράσινης ανάπτυξης. Η μετάβαση σε οικονομία χαμηλών εκπομπών γίνεται «με δίκαιο τρόπο», περιορίζοντας τις ανισότητες που συνήθως συνοδεύουν τέτοιες μεταρρυθμίσεις.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες καταφέρνουν να ξεπεράσουν την εσωτερική τους πόλωση, με τα πολιτικά κόμματα να βρίσκουν κοινό έδαφος. Η Κίνα περιορίζει τον κρατικό έλεγχο πάνω στην κοινωνία, ενώ στη Ρωσία αναδύονται ξανά δημοκρατικοί θεσμοί.

Ωστόσο, η έκθεση προειδοποιεί ότι ο κίνδυνος εφησυχασμού είναι υπαρκτός: η αίσθηση ασφάλειας μπορεί να μειώσει την προθυμία για επενδύσεις στο μέλλον και για έγκαιρη προετοιμασία απέναντι σε νέες κρίσεις.

Σενάριο δεύτερο: Ο κόσμος των τεχνολογικών κολοσσών

Το δεύτερο σενάριο τοποθετεί στο επίκεντρο τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, από την Amazon έως τη Nvidia. Σε αυτή την εκδοχή, οι επιχειρήσεις αποκτούν τέτοια ισχύ ώστε να καθορίζουν οι ίδιες την παγκόσμια ατζέντα, σε βάρος της κρατικής κυριαρχίας και της δημοκρατίας.

Η Κίνα προβάλλει ως πλήρως αυτάρκης σε κρίσιμες τεχνολογίες και παραγωγή, ενώ οι ΗΠΑ χάνουν μέρος του τεχνολογικού τους πλεονεκτήματος. Η Ρωσία παραμένει εκτός παιχνιδιού, αδυνατώντας να δημιουργήσει δικούς της κολοσσούς.

Η ανάλυση προειδοποιεί ότι η ενίσχυση τέτοιων εταιρειών μπορεί να διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες και να υπονομεύσει τις δημοκρατικές διαδικασίες. Παράλληλα, όμως, αναγνωρίζει ότι η τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει σε αλματώδη πρόοδο: αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, πρόληψη της εγκληματικότητας μέσω τεχνητής νοημοσύνης.

Το δίλημμα είναι σαφές: η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης, αλλά μόνο αν υπάρξουν κανόνες που θα περιορίσουν την ασυδοσία των ισχυρών.

Σενάριο τρίτο: Ο κόσμος των αντιπαραθέσεων

Στο τρίτο σενάριο, η παγκόσμια τάξη χάνει τον οικουμενικό της χαρακτήρα και κατακερματίζεται σε αντίπαλα μπλοκ. Οι συμμαχίες βασίζονται αποκλειστικά σε εθνικά συμφέροντα, όχι σε κοινές αρχές. Ο ανταγωνισμός για τους φυσικούς πόρους, την τεχνολογική υπεροχή και την επιρροή γίνεται πιο σκληρός και απρόβλεπτος.

Η Αρκτική αναδεικνύεται σε νέο πεδίο μάχης, ενώ οι συγκρούσεις εντείνονται σε πολλές περιοχές. Η παγκόσμια οικονομία αποκτά περιφερειακό χαρακτήρα, με τα μπλοκ να αναπτύσσουν ξεχωριστές αλυσίδες αξίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση περιγράφεται ως «φρούριο υπό πολιορκία», που παλεύει να προστατευτεί από μεταναστευτικές πιέσεις και γεωπολιτικές απειλές. Οι ΗΠΑ εμφανίζονται ισχυρές, αλλά με περιορισμένη διάθεση για πολυμερείς συνεργασίες. Η Κίνα χαρακτηρίζεται «απρόβλεπτη», ενώ η Ρωσία παραμένει αυταρχική και επιθετική.

Το σενάριο αυτό αναδεικνύει τον κίνδυνο επιστροφής σε έναν κόσμο συγκρουσιακό, όπου η διπλωματία και οι διεθνείς κανόνες υποχωρούν μπροστά στη λογική ισχύος.

Σενάριο τέταρτο: Ο κόσμος που καταρρέει

Το πιο δυσοίωνο σενάριο περιγράφει έναν κόσμο βυθισμένο στο χάος. Η κλιματική κρίση έχει φτάσει σε μη αναστρέψιμο σημείο, προκαλώντας οικολογική κατάρρευση που διαβρώνει την κοινωνική και οικονομική τάξη. Οι εμπορικοί πόλεμοι και η πολιτική των μπλοκ γίνονται κανονικότητα, ενώ οι κοινωνίες βυθίζονται στη φτώχεια και στην ανασφάλεια.

Η ΕΕ και το ΝΑΤΟ καταρρέουν, οι ΗΠΑ χάνουν την πρωτοκαθεδρία τους και απομονώνονται, η Κίνα παραλύει από εσωτερικές κρίσεις και η Ρωσία διολισθαίνει σε ακραίο φασισμό. Το βιοτικό επίπεδο μειώνεται δραστικά στις ανεπτυγμένες χώρες, ενώ οι πιο ευάλωτες κοινωνίες καταρρέουν πλήρως.

Μεταναστευτικά κύματα χωρίς προηγούμενο πιέζουν την Ευρώπη, καθώς οι περιοχές που πλήττονται περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη καθίστανται μη βιώσιμες. Το σενάριο αυτό αποτυπώνει τον εφιάλτη ενός πλανήτη όπου το διεθνές σύστημα έχει αποδομηθεί.

Οι απρόβλεπτοι παράγοντες

Η έκθεση δεν περιορίζεται μόνο σε γραμμικά σενάρια, αλλά εξετάζει και τους λεγόμενους «απρόβλεπτους παράγοντες» που θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά την πορεία του κόσμου. Ένα «οικονομικό θαύμα της Αφρικής» θα μπορούσε να ανατρέψει ισορροπίες, χάρη στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων και στη δημογραφική της δυναμική.

Αντίθετα, μια νέα εποχή παγετώνων στην Ευρώπη – αποτέλεσμα της κατάρρευσης του ρεύματος του Κόλπου – θα μείωνε τις θερμοκρασίες κατά πέντε βαθμούς Κελσίου, αλλάζοντας τις καλλιεργητικές ζώνες, παγώνοντας ποτάμια και διαταράσσοντας τις υποδομές.

Η έκθεση μιλά επίσης για πιθανό τέλος του ελεύθερου διαδικτύου, για νέα διαστημική κούρσα και για ενδεχόμενη κατάρρευση της Ρωσίας με μορφές που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει.

Η σημασία για τη Φινλανδία και τον κόσμο

Η Φινλανδία παραμένει η μοναδική χώρα που εκδίδει συστηματικά μια τέτοια κυβερνητική έκθεση. Η πρωτοβουλία της θεωρείται υπόδειγμα στρατηγικού σχεδιασμού και χρησιμοποιείται ως σημείο αναφοράς από την ΕΕ, τον ΟΗΕ και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.

Πέρα όμως από την αξία της ως εργαλείο πολιτικής, η Έκθεση για το Μέλλον προσφέρει και ένα ευρύτερο μάθημα: οι εξελίξεις των επόμενων δεκαετιών δεν είναι προδιαγεγραμμένες. Εξαρτώνται από τις αποφάσεις που θα ληφθούν σήμερα – για το κλίμα, την τεχνολογία, τη δημοκρατία, τη συνεργασία.

Η επιλογή ανάμεσα σε έναν κόσμο συνεργασίας ή έναν κόσμο που καταρρέει δεν είναι αφηρημένη θεωρία. Είναι το αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών και κοινωνικών κινητοποιήσεων που θα κρίνουν αν το 2045 θα βρει τον πλανήτη σε τροχιά ευημερίας ή σε δίνη αστάθειας.