NewsEdit Η λέξη «παραπληροφόρηση» θα έπρεπε να είναι ένα εργαλείο περιγραφής του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων και της σκόπιμης χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Ωστόσο, στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει μετατραπεί σε μια από τις πιο φορτισμένες και πολωμένες έννοιες της δημόσιας συζήτησης. Ερευνητές που μελετούν τις επιπτώσεις της ψευδούς πληροφόρησης δηλώνουν ότι αποφεύγουν πλέον να χρησιμοποιούν τον όρο, προκειμένου να προστατεύσουν το έργο τους αλλά και τους ίδιους από πολιτικές επιθέσεις, περικοπές χρηματοδότησης και απειλές.
Το γεγονός ότι μια λέξη με προφανές περιεχόμενο θεωρείται πλέον επικίνδυνη, καταδεικνύει πόσο βαθιά η πολιτική πόλωση έχει διαβρώσει το ίδιο το πλαίσιο της συζήτησης γύρω από την αλήθεια.
Η συζήτηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε μια εποχή όπου η διαδικτυακή παραπλάνηση αυξάνεται, οι ψευδείς ειδήσεις εξαπλώνονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα και οι κυβερνήσεις αλλά και ξένοι δρώντες εκμεταλλεύονται τις γκρίζες ζώνες της ενημέρωσης για να ενισχύσουν τα δικά τους αφηγήματα. Όταν ακόμη και οι λέξεις με τις οποίες περιγράφουμε το φαινόμενο γίνονται πεδίο μάχης, το ερώτημα που τίθεται είναι πώς μπορεί να υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης χωρίς να εκφυλιστεί σε όπλο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Η μετατόπιση προς ουδέτερη γλώσσα
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσπάθειας αποπολιτικοποίησης είναι το NewsGuard, ένας από τους σημαντικότερους φορείς παρακολούθησης και αξιολόγησης της ποιότητας των ειδήσεων. Η πλατφόρμα ανακοίνωσε πρόσφατα ότι εγκαταλείπει τις ετικέτες «παραπληροφόρηση» και «ψευδής ενημέρωση», θεωρώντας ότι έχουν καταστεί κομματικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούνται τόσο από την αμερικανική δεξιά όσο και από την αριστερά, αλλά και από ξένους αντιδημοκρατικούς παράγοντες. Στη θέση τους εισάγει τον όρο «ψευδής ισχυρισμός», θεωρώντας τον πιο σαφή και δύσκολο να παραποιηθεί.
Η αλλαγή αυτή δεν είναι απλώς γλωσσική. Αντικατοπτρίζει τη συνειδητή επιλογή πολλών ερευνητών να αναζητήσουν έναν πιο ουδέτερο τρόπο περιγραφής των ψευδών ειδήσεων. Ο συγγραφέας Πίτερ Κάνλιφ-Τζόουνς προτείνει όρους όπως «αναπόδεικτες», «παραπλανητικές» ή «κατασκευασμένες» πληροφορίες. Ο στόχος είναι να εστιάζει η συζήτηση στο περιεχόμενο και στη μεθοδολογία της εξαπάτησης, χωρίς να ενεργοποιούνται τα κομματικά αντανακλαστικά των πολιτών.
Ωστόσο, αυτή η γλωσσική ουδετεροποίηση έχει και το τίμημά της. Ο Εμερσον Μπρούκινγκ του Atlantic Council επισημαίνει ότι ο όρος «παραπληροφόρηση» έχει ένα κρίσιμο στοιχείο που δύσκολα αντικαθίσταται: περιγράφει την πρόθεση εξαπάτησης. Δεν είναι το ίδιο να εντοπίζεται ένα λανθασμένο γεγονός και να αποδίδεται σε ανθρώπινο λάθος, και άλλο να αναγνωρίζεται μια οργανωμένη εκστρατεία ψεύδους με σκοπό την πολιτική ή κοινωνική χειραγώγηση. Η εγκατάλειψη του όρου, υποστηρίζει, κινδυνεύει να αφαιρέσει από τη δημόσια συζήτηση αυτό ακριβώς το στοιχείο της σκοπιμότητας.
Το κατακερματισμένο τοπίο πληροφόρησης
Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο στο σημερινό παγκόσμιο οικοσύστημα των πληροφοριών. Οι ψευδείς ειδήσεις δεν είναι μόνο δημιούργημα μεμονωμένων παραγόντων, αλλά συχνά αποτελούν μέρος κρατικών στρατηγικών. Η Ρωσία, για παράδειγμα, έχει αναγάγει τον χαρακτηρισμό «παραπληροφόρηση» σε εργαλείο απόρριψης κάθε κριτικής από δυτικά μέσα, ενώ άλλες κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει κρατικά χρηματοδοτούμενους «ελέγχους γεγονότων» που στην πράξη νομιμοποιούν την επίσημη προπαγάνδα.
Σε αυτό το κατακερματισμένο περιβάλλον, η έννοια της «παραπληροφόρησης» μετατρέπεται σε όπλο πολλών χρήσεων. Για κάποιους, σημαίνει την ψευδή προπαγάνδα των αντιπάλων. Για άλλους, είναι η κριτική των μέσων που θέλουν να αποδομήσουν. Η διαπίστωση της εκπροσώπου του NewsGuard Μακένζι Σάντεγκι ότι «η παραπληροφόρηση του ενός είναι η αλήθεια του άλλου» συνοψίζει τη σύγχυση που επικρατεί. Σε αυτή την ασάφεια, οι «κακοί δρώντες», όπως λέει, είναι εκείνοι που κερδίζουν.
Η αποδυνάμωση των μηχανισμών ελέγχου από τις μεγάλες τεχνολογικές πλατφόρμες επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Η απόσυρση εργαλείων μετριασμού περιεχομένου και η μείωση των ομάδων ελέγχου γεγονότων αφήνουν κενά τα οποία καλύπτονται από πλημμυρίδα αναληθών ειδήσεων. Στο ίδιο πλαίσιο, η κυβέρνηση Τραμπ έχει περιορίσει ή ακυρώσει χρηματοδοτήσεις σε ερευνητικά προγράμματα που μελετούν την παραπληροφόρηση, ενώ με πολιτικές αποφάσεις όπως το κλείσιμο του κόμβου R/FIMI αφαιρεί από το κράτος βασικά εργαλεία εντοπισμού ξένων εκστρατειών χειραγώγησης.
Η πολιτικοποίηση της αλήθειας
Ο πυρήνας του προβλήματος είναι ότι η ίδια η αλήθεια έχει μετατραπεί σε πολιτικό πεδίο μάχης. Ο όρος «παραπληροφόρηση», αντί να λειτουργεί ως εργαλείο προστασίας της κοινωνίας από οργανωμένες ψευδείς ειδήσεις, έχει ταυτιστεί με λογοκρισία και φίμωση. Αξιωματούχοι της αμερικανικής κυβέρνησης υποστηρίζουν ότι η χρήση του περιορίζει την ελευθερία του λόγου, μετατρέποντας κάθε προσπάθεια ελέγχου των ψευδών ειδήσεων σε μια ύποπτη διαδικασία φίλτρου της δημόσιας έκφρασης.
Η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι θεωρητική. Έχει άμεσες συνέπειες στην ίδια την έρευνα: επιχορηγήσεις ακυρώνονται, έργα σταματούν, και επιστήμονες στοχοποιούνται. Όταν οι ερευνητές απειλούνται ακόμη και με θάνατο για το αντικείμενο της μελέτης τους, το διακύβευμα δεν είναι απλώς η ακαδημαϊκή ελευθερία, αλλά η ίδια η ικανότητα των κοινωνιών να αντισταθούν σε καμπάνιες ψευδών ειδήσεων.
Ο Μπρούκινγκ συνοψίζει την αντίφαση: «Είναι αλήθεια ότι ο όρος έχει πολιτικοποιηθεί και ότι η χρήση του μπορεί να θεωρηθεί προκλητική. Όμως, εφόσον έχει περιγραφική αξία, πρέπει να συνεχίσει να χρησιμοποιείται». Η παραίτηση από τη γλώσσα, σημειώνει, σημαίνει ουσιαστικά παραίτηση από τη μάχη.
Το δίλημμα είναι σαφές: είτε θα αναζητηθούν νέες, πιο ουδέτερες λέξεις που θα επιτρέψουν έναν νηφάλιο διάλογο, είτε θα επιμείνουμε σε έναν όρο που, παρά την τοξικότητά του, εξακολουθεί να περιγράφει με ακρίβεια την πρόθεση εξαπάτησης. Σε κάθε περίπτωση, η ουσία παραμένει ότι η παραπληροφόρηση –ανεξάρτητα από το πώς την ονομάζουμε– είναι μια από τις πιο επικίνδυνες προκλήσεις της εποχής μας. Και το πώς θα μιλήσουμε γι’ αυτήν ίσως καθορίσει αν θα μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.
- «Ξέφυγε» ο Μπαλάσκας: Σήκωσε στα καλά καθούμενα τη μπλούζα του για να δείξει το δασύτριχο στήθος του
- Ο όρος “παραπληροφόρηση” στο στόχαστρο: όταν η γλώσσα γίνεται πολιτικό όπλο
- Έκτακτο Δελτίο Επιδείνωσης Καιρού: Ισχυρές βροχές και καταιγίδες από το Σάββατο
- Μαρινάκης: «Η Ελλάδα δεν είναι θεατής, είναι πρωταγωνιστής στις εξελίξεις»
- Αίτημα εκταφής θυμάτων των Τεμπών: Η παρέμβαση του Αρείου Πάγου – «Θα απαντήσουν οι αρμόδιοι δικαστικοί»