Ανάλυση / Γιατί οι Άραβες δεν στηρίζουν τους Παλαιστίνιους και δεν πιέζουν το Ισραήλ για τη Γάζα

Η σύνοδος κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου και του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας στη Ντόχα του Κατάρ αποτέλεσε άλλη μια ευκαιρία επίδειξης αλληλεγγύης στους Παλαιστινίους. Ωστόσο, παρά τις φλογερές δηλώσεις καταδίκης του Ισραήλ και τις εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός, απουσίαζε το κυριότερο: συγκεκριμένα μέτρα που θα μπορούσαν να αλλάξουν τις ισορροπίες.

Όπως σχολίασε το CNN, πρόκειται για μια επανάληψη του μοτίβου «λέξεις χωρίς πράξεις» που χαρακτηρίζει την αραβική διπλωματία τα τελευταία χρόνια.

Από το «όπλο του πετρελαίου» στην αδράνεια

Η αντίθεση με το παρελθόν είναι εντυπωσιακή. Το 1973, οι υπουργοί Πετρελαίου του OPEC, με αιχμή τη Σαουδική Αραβία, μείωσαν την παραγωγή και επέβαλαν εμπάργκο στις ΗΠΑ και στους συμμάχους του Ισραήλ, προκαλώντας ύφεση στη Δύση και επιταχύνοντας την εκεχειρία στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Το «όπλο του πετρελαίου» λειτούργησε τότε καταλυτικά. Σήμερα, ακόμη και μπροστά σε έναν πόλεμο που ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει «γενοκτονία», με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στη Γάζα, οι ίδιες χώρες περιορίζονται σε ανακοινωθέντα.

Η σκιά της Ουάσιγκτον

Ο βασικός λόγος είναι η εξάρτηση. Τα κράτη του Κόλπου, όσο πλούτο κι αν έχουν συσσωρεύσει, παραμένουν δεμένα στο άρμα των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες εγγυώνται την ασφάλεια και την ίδια την πολιτική επιβίωση των καθεστώτων τους. Το Κατάρ φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αμερικανική βάση στη Μέση Ανατολή, η Σαουδική Αραβία βασίζεται στην Ουάσιγκτον για την άμυνά της, ενώ τα Εμιράτα έχουν υιοθετήσει στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ. Έτσι, η «πίεση» εξαντλείται σε εκκλήσεις προς τις ΗΠΑ να συγκρατήσουν τον Μπενιαμίν Νετανιάχου.

ΟΙΔ: η «συλλογική φωνή» που δεν ακούγεται

Ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας, με 57 μέλη, αυτοπροσδιορίζεται ως η «συλλογική φωνή του μουσουλμανικού κόσμου». Στην πράξη, όμως, όπως παρατηρεί ο Αφγανός καθηγητής Αμίν Σαϊκάλ, λειτουργεί ως χώρος ρητορικής χωρίς στρατηγική. Οι γεωπολιτικές αντιθέσεις μεταξύ των μελών, οι σχέσεις εξάρτησης από τις μεγάλες δυνάμεις και οι διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες τον έχουν καταδικάσει σε ανυπαρξία ουσιαστικής δράσης. Το αποτέλεσμα είναι οι καταδίκες του Ισραήλ να παραμένουν γράμμα κενό.

Το πρόβλημα με τους Παλαιστίνιους

Πέρα από την εξωτερική εξάρτηση, υπάρχει και ο εσωτερικός παράγοντας. Πολλά αραβικά καθεστώτα δεν βλέπουν με καλό μάτι τον παλαιστινιακό εθνικισμό, που θεωρείται πηγή λαϊκής κινητοποίησης ικανής να απειλήσει την εξουσία τους. Η ιστορία του «Μαύρου Σεπτέμβρη» στην Ιορδανία, ο εμφύλιος του Λιβάνου και οι συγκρούσεις με τη Συρία έχουν αφήσει βαθιά καχυποψία απέναντι στους Παλαιστινίους. Η άνοδος της Χαμάς στη Γάζα το 2007 ενίσχυσε αυτή την καχυποψία, καθώς η οργάνωση θεωρείται περισσότερο μαχητική παρά πολιτική.

Η Αίγυπτος και η Ιορδανία

Οι δύο χώρες που συνορεύουν με τη Γάζα, η Αίγυπτος και η Ιορδανία, θα μπορούσαν να παίξουν καθοριστικό ρόλο, ανοίγοντας τα περάσματα για ανθρωπιστική βοήθεια ή κλείνοντας τα σύνορα με το Ισραήλ. Αντίθετα, προτιμούν να κρατούν αποστάσεις, φοβούμενες την εσωτερική αποσταθεροποίηση. Η Αίγυπτος, παρά τον ιστορικό ρόλο της στην παλαιστινιακή υπόθεση, ουδέποτε δέχθηκε πρόσφυγες στο έδαφός της, επικαλούμενη «πλήρη κορεσμό».

Από την PLO στη Χαμάς: η αποξένωση

Οι Παλαιστίνιοι έχουν πληρώσει ακριβά τις συγκρούσεις με τις αραβικές ηγεσίες. Η PLO, από το πραξικόπημα στην Ιορδανία έως την εμπλοκή στον λιβανέζικο εμφύλιο, θεωρήθηκε συχνά «ξένο σώμα» που αποσταθεροποιεί. Στη Συρία, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και πολλές φορές στοχοποιήθηκαν. Η στάση της Χαμάς απέναντι στον Άσαντ το 2011 βάθυνε ακόμη περισσότερο το χάσμα.

Ο ρεαλισμός της αδράνειας

Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα αραβικά κράτη χρησιμοποιούν την παλαιστινιακή υπόθεση ως διαπραγματευτικό χαρτί. Όπως σημειώνει η ερευνήτρια Μαρίνα Καλκούλι, η κανονικοποίηση με το Ισραήλ έχει γίνει μέσο για την εξασφάλιση παραχωρήσεων από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη σε τομείς όπως η ενέργεια, η ασφάλεια και οι εμπορικές σχέσεις. Η παλαιστινιακή υπόθεση δεν αποτελεί πια ζήτημα «εθνικής αξιοπρέπειας», αλλά εργαλείο realpolitik.

Το αβέβαιο μέλλον

Η ερώτηση «γιατί οι Άραβες δεν πιέζουν το Ισραήλ» βρίσκει απάντηση σε έναν συνδυασμό παραγόντων: εξάρτηση από τις ΗΠΑ, εσωτερικές αντιθέσεις, καχυποψία προς τους Παλαιστινίους και υπολογισμένα συμφέροντα που υπερισχύουν της αλληλεγγύης. Το κοινό ανακοινωθέν της Ντόχα δεν αλλάζει τίποτα, όπως δεν άλλαξαν και οι δεκάδες προηγούμενες συνόδους. Όσο η Γάζα καίγεται, η αραβική σιωπή παραμένει εκκωφαντική.