NewsEdit Κάθε φθινόπωρο, πριν ακόμη σβήσουν οι τελευταίες φλόγες, αρχίζουν οι σχεδιασμοί αποκατάστασης των καμένων πευκοδασών. Και η φιλοσοφία είναι πάντα η ίδια: αφού τα πεύκα καίγονται εύκολα, θα τα αντικαταστήσουμε με φυλλοβόλα δέντρα (δρεις και καστανιές) που είναι «δύσφλεκτα» και έτσι θα γλυτώσουμε από τις μελλοντικές πυρκαγιές. Και θα ήταν μια πολύ σωστή σκέψη και μια σωστή ενέργεια, εάν η φύση δεν είχε τους δικούς της νόμους και τις δικές της αρχές, που κανείς δεν μπορεί να παραβεί.
Του Παύλου Κωνσταντινίδη*
Εδώ και μια 25ετία επιχειρείται η αντικατάσταση των πεύκων χωρίς επιτυχία. Εκατομμύρια πλατύφυλλα φυτεύτηκαν σε όλη την Ελλάδα και μέχρι σήμερα δεν επιβίωσε ΟΥΤΕ ΕΝΑ. Αντίθετα τα πεύκα αναγεννήθηκαν από μόνα τους και έγιναν όπως ήταν πριν τη φωτιά.
Γιατί λοιπόν αυτή η επιμονή; Ποιους ωφελεί; Ποιοι κερδίζουν από αυτήν την στρεβλή παρέμβαση; Γιατί να ξοδεύονται εκατομμύρια για να κάνουμε αυτό που η φύση το κάνει δωρεάν, γρήγορα και με σωστό τρόπο;
Πρώτα και καλύτερα λειτουργεί ως κίνηση εξιλέωσης για κάθε αποτυχημένη δασοπυροσβεστική περίοδο. Έπειτα είναι αυτοί που οργανώνουν διάφορες εκδηλώσεις και συγκεντρώνουν χρήματα, για προμήθεια «δύσφλεκτων» δενδρυλλίων. Το ίδιο και διάφορες επιχειρήσεις που αποκτούν φθηνή διαφήμιση μέσω αναδασωτικών πρωτοβουλιών. Τέλος είναι και οι ΜΚΟ που βρίσκουν αιτία ύπαρξης και ας γνωρίζουν καλά ότι τα αποτελέσματα των αναδασώσεων που συμμετέχουν και τα παιδιά, το μόνο που καταφέρνουν είναι να προκαλούν απογοήτευση.
Για να το αντιληφθούμε, γιατί κάθε προσπάθεια φύτευσης φυλλοβόλων στα χαμηλά υψόμετρα εκεί όπου φυτρώνουν τα πεύκα και οι αείφυλλοι θάμνοι είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε τις λογικές της φύσης. Θα πρέπει να εξηγήσουμε πως λειτουργούν τα οικοσυστήματα, πως προσαρμόζονται τα διάφορα είδη στα διαφορετικά περιβάλλοντα. Την αρχή θα την κάνουμε σήμερα, όμως επειδή το θέμα είναι μεγάλο και πολύπλοκο θα το ολοκληρώσουμε σε τρία άρθρα.
Το πρώτο μέρος αφορά στον τρόπο που τα φυσικά οικοσυστήματα αναπτύσσονται στα διάφορα υψόμετρα, δημιουργώντας αυστηρά οριοθετημένες ζώνες, που ονομάζονται ζώνες βλάστησης.
Θα εξηγήσουμε τι είναι λοιπόν αυτές οι περίφημες ζώνες βλάστησης, πως και γιατί δημιουργούνται. Πόσο σημαντικό είναι να τις γνωρίζουμε πριν κάνουμε αναδασωτικές επεμβάσεις σε οποιαδήποτε περιοχή.
Ας φέρουμε στο μυαλό μας την οροσειρά της Πίνδου. Φανταστείτε έναν όγκο αέρα να κινείται οριζόντια πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας με ανατολική κατεύθυνση. Όταν συναντήσει τα βουνά, αναγκάζεται να πάρει λόγω του ανάγλυφου ανοδική πορεία. Καθώς ανεβαίνει, η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται και ο αέρας διογκώνεται και έτσι «αραιώνει». Δηλαδή τα μόρια του απομακρύνονται το ένα από το άλλο, συγκρούονται λιγότερο και έτσι ο όγκος αυτός ψύχεται. Αυτό το φαινόμενο λέγεται «αδιαβατική ψύξη», γιατί δεν οφείλεται σε κάποια εξωτερική αιτία (π.χ. ήλιο ή σκιά), αλλά μόνο στην αραίωση των μορίων του αέρα.
1. Ευμεσογειακή ζώνη: Μέχρι τα 600 μέτρα περίπου, η διαστολή του αέρα είναι ασήμαντη και η ψύξη του μικρή. Το κλίμα της ζώνης είναι το γνωστό μας μεσογειακό: ζεστά, ξηρά καλοκαίρια και ήπιοι, σχετικά μέτρια βροχεροί χειμώνες. Εδώ κυριαρχούν τα αειθαλή φυτά, όπως πεύκα, πουρνάρια, κουμαριές, σχίνα κ.άλ. Γιατί όχι φυλλοβόλα; Επειδή για να βγάλουν καινούργια φύλλα κάθε άνοιξη θα κατανάλωναν πέντε φορές περισσότερο νερό. Οι λιγοστές βροχοπτώσεις είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια πολύ ανθεκτική μορφή βλάστησης η αείφυλλη σκληρόφυλλη μεσογειακή. Η μόνη που μπορεί να αντέξει τη μεγάλη έλλειψη νερού.
2. Παραμεσογειακή ζώνη των θερμόβιων φυλλοβόλων δασών: Πάνω από τα 600 μέτρα, η αραίωση γίνεται εμφανής και αρχίζει ο αέρας να ψύχεται. Εδώ συμβαίνει κάτι σημαντικό: οι υδρατμοί που υπάρχουν στον όγκο του αέρα, αρχίζουν να υγροποιούνται και να δημιουργούν σύννεφα που πολλές φορές εξελίσσονται σε βροχές, ακόμη και το καλοκαίρι.
Εδώ εμφανίζονται τα πρώτα μεγάλα φυλλοβόλα δέντρα: οι δρύες και οι καστανιές. Αυτά τα είδη μπορούν να αντέξουν την «πολυτέλεια» να ρίχνουν τα φύλλα τους το φθινόπωρο, γιατί χάρη στις πολλές βροχές έχουν την αναγκαία υγρασία για να ξαναβγάλουν καινούργια φύλλα την άνοιξη.
3. Ζώνη της οξιάς, της ελάτης και των ορεινών κωνοφόρων. Μετά τα 1.000 μέτρα, ο αέρας είναι ακόμη πιο αραιός και η ψύξη πιο έντονη. Οι υδρατμοί υγροποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό και έτσι οι βροχές είναι πολλές και δυνατές σχεδόν όλο τον χρόνο. Το κλίμα εδώ αλλάζει εντελώς: οι θερμοκρασίες πέφτουν χαμηλά, οι χειμώνες γίνονται βαρείς και το χιόνι κρατά για μήνες.
Τα δάση γίνονται πια «βόρεια», θυμίζουν περισσότερο Κεντρική Ευρώπη παρά Μεσόγειο. Η οξιά και τα έλατα σχηματίζουν μεγάλες, σκιερές συστάδες.
Τα δένδρα αυτής της ζώνης είναι κυρίως η οξιά και το έλατο που έχουν προσαρμοστεί σε παρατεταμένους παγετούς. Τα κύτταρά τους ρυθμίζουν την εσωτερική τους υγρασία έτσι ώστε το νερό μέσα τους να μη σχηματίζει κρυστάλλους πάγου, που θα έσπαγαν τα τοιχώματα και θα τα νέκρωναν.
4. Ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων. Η τελευταία δασική ζώνη απλώνεται ανάμεσα στα 1.600 και 1.800 μέτρα. Εδώ οι χειμώνες είναι πολύ ψυχροί, οι παγετοί κρατούν για μεγάλο διάστημα ακόμη και το καλοκαίρι.
Σε αυτές τις σκληρές συνθήκες επιβιώνουν μόνο τα πιο ανθεκτικά κωνοφόρα: τα δάση της λευκόδερμης και της δασικής πεύκης, η ερυθρελάτη και η λευκή ελάτη. Αυτά τα δέντρα έχουν λεπτές βελόνες αντί για πλατιά φύλλα, ώστε να αντέχουν στους δυνατούς ανέμους και στον παγετό. Οι βελόνες τους είναι εφοδιασμένες με ένα κηρώδες περίβλημα, κάτι σαν «αδιάβροχο μπουφάν», που τα προστατεύει από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Τα κύτταρά τους ρυθμίζουν την εσωτερική υγρασία τους έτσι ώστε το νερό να μη σχηματίζει κρυστάλλους πάγου που θα τα κατέστρεφαν.
5. Ψευδαλπική ζώνης. Πάνω από τα 1.800 μέτρα τα δέντρα δεν μπορούν πια να ζήσουν. Το κρύο είναι πολύ δυνατό, οι άνεμοι είναι πολύ ισχυροί, το έδαφος είναι ρηχό και οι παγετοί κρατούν για πολλούς μήνες. Έτσι τη θέση των δασών την παίρνουν χαμηλοί θάμνοι, όπως ο νανώδης άρκευθος και ορισμένα αγριολούλουδα και ανθεκτικά χόρτα. Η βλάστηση έχει πολύ σύντομο καλοκαίρι, μόλις λίγες εβδομάδες και σε αυτό το μικρό διάστημα προλαβαίνει να ανθίσει, να καρπίσει και να κλείσει ξανά τον κύκλο της πριν ξαναγυρίσει ο χειμώνας.
Όταν ο αέρας ξεπεράσει την κορυφή του βουνού και αρχίσει να κατεβαίνει προς την άλλη πλευρά, τότε συμβαίνει το αντίστροφο φαινόμενο. Ο αέρας συστέλλεται καθώς η ατμοσφαιρική πίεση αυξάνεται, και έτσι θερμαίνεται. Αυτό λέγεται αδιαβατική θέρμανση. Όπως λοιπόν στην άνοδο ο αέρας ψύχθηκε και έφερε βροχές, έτσι στην κάθοδο ξαναζεσταίνεται και ξηραίνεται.
Έτσι το βουνό δεν είναι απλώς μια κορυφή, αλλά μια ολόκληρη κλιματική σκάλα. Στη μια του πλευρά ανεβαίνεις σκαλί-σκαλί μέχρι τον κόσμο του χιονιού και της αλπικής ζώνης, και στην άλλη κατεβαίνεις ξανά, βλέποντας τις ίδιες ζώνες να ξετυλίγονται αντίστροφα μπροστά σου. Είναι η ίδια φύση, που επαναλαμβάνεται αλλάζει ρυθμό ανάλογα με την πορεία του αέρα.
Συνοψίζοντας οι πέντε ζώνες βλάστησης που κυριαρχούν στον Ελλαδικό είναι:
– Η ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quecetalia ilicis) (παραλιακή, λοφώδης και υποορεινή περιοχή).
– Η παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) (λοφώδης, υποορεινή).
– Η ζώνη των δασών οξυάς – ελάτης και των ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia) (ορεινή, υπαλπική).
– Η ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Picetalia), (ορεινή – υπαλπική).
– Η εξωδασική ζώνη (ψευδαλπική) των υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimonetalia),.
Όπως εύκολα καταλαβαίνει κάποιος κάθε περιοχή έχει τα δικά της κλιματικά χαρακτηριστικά στα οποία μπορούν να αντεπεξέλθουν μόνο τα προσαρμοσμένα είδη. Κάθε προσπάθεια μεταφοράς ειδών από ζώνη σε ζώνη, είναι εκ προοιμίου αποτυχημένη. Και να σημειώσουμε ότι τα πλατύφυλλα δεν είναι δύσφλεκτα λόγω κατασκευής, αλλά καίγονται δύσκολα διότι στις περιοχές που αναπτύσσονται δεν ευνοούνται οι πυρκαγιές (υψηλές σχετικές υγρασίες, χαμηλές θερμοκρασίες, αραιότερο οξυγόνο).
ΥΓ. Εφόσον φθάσατε το διάβασμα μέχρι αυτό το σημείο σημαίνει ότι σας ενδιαφέρει το θέμα και σας καλώ σε λίγες ημέρες να συζητήσουμε ποιες είναι οι μοναδικές προσαρμογές των μεσογειακών ειδών που τα κάνει ανθεκτικά στο ξηρό άνυδρο τοπικό κλίμα. Είμαι στη διάθεσή σας να λύσουμε οποιαδήποτε απορία σας.
Εάν βρήκατε την ανάρτηση ενδιαφέρουσα και πειστική διαδώστε την. Είναι σημαντικό να σταματήσουμε κάποτε τις καταστροφικές τεχνητές παρεμβάσεις και τις αλλοιώσεις που αυτές φέρνουν στο φυσικό περιβάλλον της πατρίδας μας στο όνομα της δήθεν αποκατάστασής του.
*Τακτικός Ερευνητής στην εταιρεία Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης
(Αναδημοσίευση ανάρτησης του Π.Κ.)