NewsEdit Γράφει ο Αθ. Δουζένης*
Πρόσφατα γεγονότα, όπως η αναγκαστική νοσηλεία διάσημου προσώπου και η γυναικοκτονία με θύτη έναν άνδρα που είχε στο παρελθόν νοσηλευθεί σε ψυχιατρική κλινική, έχουν οδηγήσει πολλούς «μη ειδικούς» να εκφράζουν απόψεις για το τι πρέπει να γίνει ώστε να προλαμβάνονται τέτοια «προβλήματα», είτε στην τηλεόραση είτε σε ηλεκτρονικά μέσα. Η αντίδραση του καθενός από αυτούς τους μη ειδικούς είναι ανάλογη του περιστατικού και κυμαίνεται από το «πολύ εύκολα τον βάζουμε στο ψυχιατρείο (κολαστήριο ψυχών, αποθετήριο ζωών και άλλα τραγικά)» έως το «πρέπει να μπαίνουν και να μην βγαίνουν από τα ψυχιατρεία», διότι οι πράξεις τους μετά τη νοσηλεία τους είναι φρικτές και «η νοσηλεία δεν τους έκανε καλά».
Είναι δυστυχώς απαραίτητο να ξεκινήσουμε από τα βασικά (που φαίνεται πως οι μη ειδικοί των μέσων είτε αγνοούν είτε δεν ενδιαφέρονται να τα λάβουν υπόψη τους), τα οποία παραθέτω με απλό (ίσως και απλοϊκό) τρόπο, για λόγους κατανόησης.
Η ψυχιατρική είναι ειδικότητα της ιατρικής και οι ψυχικές διαταραχές είναι ασθένειες όπως όλες οι άλλες (σοβαρές ή ελαφρότερες). Οι ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται κάποια στιγμή στη ζωή του ανθρώπου, όπως και οι άλλες ασθένειες (σωματικές). Κάποιος μπορεί να περάσει, π.χ., ένα καταθλιπτικό επεισόδιο, να το αντιμετωπίσει και να το ξεπεράσει, και να μην υποτροπιάσει — όπως κάποιος μπορεί να πάθει ένα έμφραγμα, να αναρρώσει πλήρως και να μην υποστεί άλλο έμφραγμα. Ανάλογα, η εξέλιξη μπορεί να μην είναι τόσο καλή και ο ασθενής σε δεύτερο χρόνο να υποτροπιάσει και να ξαναβιώσει κατάθλιψη, όπως και κάποιος άλλος μπορεί να υποστεί ένα δεύτερο καρδιακό επεισόδιο κ.ο.κ.
Υπάρχουν ψυχικές διαταραχές που είναι χρόνιες (π.χ. σχιζοφρένεια, μανιοκατάθλιψη, υποτροπιάζουσα κατάθλιψη κ.λπ.) και σωματικές διαταραχές που είναι επίσης χρόνιες (υπέρταση, νεφρική ανεπάρκεια, καρκίνος κ.λπ.). Όλες οι χρόνιες διαταραχές απαιτούν χρόνια θεραπεία και όλες οι χρόνιες ασθένειες, ψυχικές ή σωματικές, έχουν περιόδους ύφεσης και έξαρσης, δηλαδή υποτροπές. Η συνέχιση της φροντίδας μετά το εξιτήριο από το νοσοκομείο, σε εξωτερικά ιατρεία κ.λπ., είναι απαραίτητη. Παρ’ όλα αυτά, υποτροπές συμβαίνουν και σε αυτές τις περιόδους μπορεί να απαιτείται εντατικότερη ή αλλαγή της θεραπείας και νοσηλεία.
Είναι προφανές ότι κάποιος που αρρωσταίνει ψυχικά και κάποιος που αρρωσταίνει από ένα σωματικό νόσημα ΔΕΝ χρειάζεται να περάσει την υπόλοιπη ζωή του σε ένα νοσοκομείο, ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι κάποτε θα εμφανίσει μία υποτροπή.
Σε μερικές μείζονες ψυχικές διαταραχές ο πάσχων δεν αναγνωρίζει ότι νοσεί και δεν δέχεται να λάβει θεραπεία. Σε αυτό το σημείο οι ψυχικές αυτές διαταραχές από τις σωματικές διαφέρουν. Στις σωματικές, ο ασθενής αναζητά και αποδέχεται τη θεραπεία των ειδικών.
Στις περιπτώσεις αυτές, όλα τα κράτη —ακόμα και αυτά με ελάχιστες ψυχιατρικές δομές— έχουν νομοθετήσει την αναγκαστική (ή ακούσια) νοσηλεία. Η ακούσια νοσηλεία είναι η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενούς εισαγωγή και νοσηλεία του σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας και αποφασίζεται μόνο αν κριθεί ότι η κατάστασή του δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με εκούσια θεραπεία στην κοινότητα. Γίνεται όταν κριθεί ότι, λόγω της ψυχικής αυτής διαταραχής, ο πάσχων αρνείται θεραπεία την οποία, αν δεν έπασχε, θα αποδεχόταν και, επιπλέον, λόγω της διαταραχής μπορεί ΑΜΕΣΑ (και όχι μετά από μήνες) να θέσει σε κίνδυνο τον εαυτό του ή άλλους.
Για να γίνει κάτι τέτοιο, πρέπει οικείοι να ζητήσουν από τον εισαγγελέα να εκδώσει «εισαγγελική εντολή», με την οποία ζητείται από την αστυνομία να μεταφέρει τον υπό εξέταση σε δημόσια ψυχιατρική δομή για ψυχιατρική αξιολόγηση. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η εξέταση, που πρέπει να γίνει από δύο ειδικευμένους ψυχιάτρους, και ΑΝ οι ψυχίατροι θεωρήσουν ότι ο ασθενής πληροί τις προϋποθέσεις του νόμου, ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΤΟΤΕ νοσηλεύεται παρά τη θέλησή του και μπορεί να λάβει και θεραπεία επίσης παρά τη θέλησή του.
Η διαδικασία αυτή περιγράφεται στον νόμο για την αναγκαστική νοσηλεία (2071/92). Ο νόμος αυτός επέφερε σημαντικές βελτιώσεις στον προηγούμενο νόμο (της δικτατορίας), ο οποίος για την εποχή του ήταν ρηξικέλευθος, και διασφαλίζει σε κάποιο βαθμό τα δικαιώματα του ασθενούς. Ξεκαθαρίζει ότι: Η αδυναμία ή η άρνηση του ατόμου να προσαρμόζεται στις κοινωνικές, ηθικές ή πολιτικές αξίες που φαίνεται να επικρατούν στην κοινωνία δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή. Με τον νόμο αυτό η χώρα μας αναγνώρισε τα ατομικά δικαιώματα του ασθενούς, όπως συμβαίνει σε όλα τα δυτικά κράτη. Ο νόμος περιγράφει σαφώς ότι ο χρόνος της αναγκαστικής νοσηλείας είναι συγκεκριμένος και ότι η νοσηλεία διακόπτεται όταν παύσουν οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν.
Ο νόμος είναι πλέον πολύ παλιός (από το 1992 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά στην Ελλάδα και στον κόσμο) και είναι απαραίτητο να αλλάξει και να εκσυγχρονιστεί, με στόχο την καλύτερη προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων των ασθενών, τη δυνατότητά τους να ασκήσουν έφεση κατά της απόφασης για αναγκαστική νοσηλεία που θα δικαστεί άμεσα και τη μείωση του χρόνου αναγκαστικής νοσηλείας.
Αν κάποιος που έχει νοσηλευθεί στο παρελθόν διαπράξει ένα έγκλημα, πρέπει να διερευνηθεί αν το έγκλημα έχει σχέση με την ψυχική διαταραχή που οδήγησε στη νοσηλεία, πριν αρχίσουμε να κατηγορούμε δεξιά και αριστερά για να δείξουμε την απαξίωση που είτε νιώθουμε για τη συμπεριφορά του είτε για να αυξήσουμε την τηλεθέαση.
Το στίγμα της ψυχικής διαταραχής και ο χαρακτηρισμός οποιουδήποτε έχει ιστορικό επαφής με τις ψυχιατρικές υπηρεσίες ως «τρελού ακαταλόγιστου» έχει τραγικές συνέπειες για τους πάσχοντες και το κοινωνικό τους περιβάλλον, αυξάνει την πιθανότητα υποτροπής και καθιστά βέβαιη την ακόμα μεγαλύτερη κοινωνική τους απομόνωση.
Ελπίζω όλα τα παραπάνω να κατέστησαν σαφές ότι η ανεξέλεγκτη και αστήρικτη αρνητική κριτική «ειδημόνων» δημιουργεί εξαιρετικά αρνητική εικόνα για την ψυχική διαταραχή στον γενικό πληθυσμό, είναι άδικη, δεν έχει επιστημονική βάση και είναι βαθιά στιγματιστική για τους πάσχοντες.
Όσοι από τους αναγνώστες ενδιαφέρονται για μια ουσιαστική ενημέρωση για αυτά τα ζητήματα μπορούν να συμμετάσχουν στο 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχιατροδικαστικής, που διοργανώνεται από την Ελληνική Ψυχιατροδικαστική Εταιρεία και θα γίνει 12–14 Δεκεμβρίου στην Αθήνα, στο Συνεδριακό Κέντρο του Ελαιώνα Αττικής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αθήνας (www.psychiatrodikastiki.gr).
*Καθηγητής Ψυχιατρικής (Ψυχοϊατροδικαστικής) Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ