NewsEdit Μιχάλης Ρένεσης
Οικονομολόγος
Υπάρχουν προβλέψεις για αισθητή μείωση του κύρους του δολαρίου κατά την επόμενη δεκαετία. Η τάση για αποδυνάμωση του αμερικανικού νομίσματος παίρνει ολοένα και πιο μόνιμα χαρακτηριστικά, που προκύπτουν κυρίως από την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στις ΗΠΑ, αλλά εντείνονται από την αλλοπρόσαλλη εμπορική και φορολογική πολιτική της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ. Για παράδειγμα, η αύξηση της φορολογίας στα επιτόκια και τα μερίσματα (παθητικά επιτόκια) μπορεί να οδηγήσει στη μείωση των επενδύσεων. Η αμερικανική οικονομία βρίσκεται στα όρια μιας παρατεταμένης ύφεσης. Επίσης, εκτιμάται ότι οι εμπορικοί πόλεμοι θα συμβάλουν στην αποδυνάμωση του δολαρίου.
Θετικές και αρνητικές επιπτώσεις από την αποδυνάμωση του δολαρίου
Ένα «φθηνό» δολάριο αποτελεί κύριο στοιχείο της πολιτικής της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ, που επιδιώκει τον επαναπατρισμό της παραγωγής στις ΗΠΑ και τον επαναπροσδιορισμό της θέσης της χώρας στις παγκόσμιες προμηθευτικές αλυσίδες. Δεν αποκλείεται μια διολίσθηση του δολαρίου μέχρι το τέλος της θητείας του Αμερικανού προέδρου.
Ένα αδύναμο δολάριο θα έχει όχι μόνο θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως: α) στην αύξηση των τιμών των εισαγωγών και του πληθωρισμού στο εσωτερικό των ΗΠΑ και β) στη μείωση του κύρους του δολαρίου και τον περιορισμό της επιρροής του ως βασικού αποθεματικού νομίσματος διεθνώς. Αυτό, βέβαια, δεν θα γίνει αμέσως, αλλά τα πρώτα σημάδια είναι εμφανή. Αναζητούνται πλέον εναλλακτικά νομίσματα στις διεθνείς συναλλαγές και τα αποθεματικά. Οι θετικές επιπτώσεις εντοπίζονται στα εξής: α) τα αμερικανικά προϊόντα και οι υπηρεσίες θα γίνονται πιο φθηνά στις διεθνείς αγορές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση των αμερικανικών εξαγωγών και των θέσεων εργασίας στο εσωτερικό των ΗΠΑ, β) μια διολίσθηση του δολαρίου θα μειώσει την αξία του αμερικανικού κρατικού χρέους (τώρα είναι πάνω από 36 τρισ. δολάρια) και γ) από την αποδυνάμωση του δολαρίου θα επωφεληθούν οι αμερικανικές εταιρείες που ασκούν διεθνή επιχειρηματική δραστηριότητα, οι οποίες θα αποκομίζουν επιπλέον κέρδη από τη μετατροπή των κερδών τους σε δολάρια. Αυτό θα επιδρά αναμφισβήτητα στους οικονομικούς τους δείκτες και στην άνοδο της χρηματιστηριακής τιμής των μετοχών τους.
Από ένα αδύναμο δολάριο θα επωφεληθούν, επίσης, διάφορες αναπτυσσόμενες χώρες που έχουν υψηλό χρέος σε δολάρια, καθώς θα μειωθούν οι τοκοχρεωλυτικές δόσεις εξυπηρέτησης των δανείων και οι κίνδυνοι χρεοκοπίας.
Ιστορική υποχώρηση του δολαρίου
Τον Ιούνιο 2025 το δολάριο παρουσίασε υποχώρηση-ρεκόρ σε σχέση με τα άλλα ισχυρά νομίσματα. Τόσο χαμηλούς δείκτες είχε να εμφανίσει το αμερικανικό νόμισμα από το 1971, όταν ο Ρίτσαρντ Νίξον κατάργησε τον χρυσό κανόνα του Μπρέτον Γουντς.
Ιστορικά, το δολάριο υποχωρούσε σε περιόδους κρίσης όπως: α) το 1985, όταν υπογράφτηκε στη Νέα Υόρκη η συμφωνία Plaza Accord, που προέβλεπε την υποτίμηση του αμερικανικού νομίσματος έναντι της αγγλική λίρας, του γερμανικού μάρκου, του γαλλικού φράγκου και του ιαπωνικού γιέν, με στόχο τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ, και β) το 2008, όταν το δολάριο υποτιμήθηκε στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης των ακινήτων.
Ο Ντόναλντ Τραμπ επιχείρησε εμπορικό πόλεμο κατά την πρώτη του θητεία με σκοπό την αποδυνάμωση του κινεζικού γουάν, χωρίς απτά αποτελέσματα.
Από τις αρχές του 2025 η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται ότι ενισχύει μια τάση διολίσθησης του δολαρίου. Προς αυτή την κατεύθυνση εισήγαγε τη νέα δασμολογική πολιτική και ασκεί πιέσεις στην Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα για μείωση των επιτοκίων. Η απροσδιοριστία και η αντιφατικότητα των δηλώσεων της αμερικανικής κυβέρνησης, προς το παρόν, τείνουν να οδηγήσουν σε παράλυση την παγκόσμια οικονομία. Ο προστατευτισμός μπορεί να δώσει μια προσωρινή ανάσα στα αδιέξοδα της αμερικανικής οικονομίας, αλλά δεν είναι σε θέση να δώσει λύσεις μεσομακροπρόθεσμα και να αντιμετωπίσει τις δομικές αδυναμίες της ούτως ή άλλως διεθνοποιημένης οικονομικής και εμπορικής δραστηριότητας.
Μεγάλες Κεντρικές Τράπεζες αμφισβητούν το δολάριο
Διάφορες Κεντρικές Τράπεζες, ιδιαίτερα των αναπτυσσόμενων χωρών, μειώνουν τα αποθεματικά τους σε δολάρια, αυξάνοντας τα ποσοστά άλλων νομισμάτων, κυρίως του ευρώ και του κινεζικού γουάν. Ταυτόχρονα, αυξάνουν τα αποθεματικά τους σε χρυσό και ψηφιακά νομίσματα. Η τάση αυτή τελευταία εντείνεται λόγω της οικονομικής κατάστασης στις ΗΠΑ, των εμπορικών πολέμων και των αντιφατικών δηλώσεων και ανακοινώσεων της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ. Οι διάφορες κεντρικές τράπεζες δεν αρνούνται τη χρήση του δολαρίου και των αμερικανικών ομολόγων, αλλά προσπαθούν να δημιουργούν διάφορα χαρτοφυλάκια (πορτοφόλια) για τη μείωση ενδεχομένων προβλημάτων που μπορεί να προκύπτουν στο αμερικανικό νόμισμα. Η διαδικασία αυτή συχνά αναφέρεται ως «διαφοροποίηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων», αξιοποιώντας τα οφέλη και την ευελιξία που προσφέρουν άλλα νομίσματα.
Πρόσφατα το Επίσημο Φόρουμ Νομισματικών και Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων (Official Monetary and Financial Institutions Forum – OMFIF), μια δεξαμενή σκέψης που ασχολείται με τις κεντρικές τράπεζες, την οικονομική πολιτική και τις δημόσιες επενδύσεις με έδρα το Λονδίνο και τη Σιγκαπούρη, απευθύνθηκε σε 75 κεντρικές τράπεζες (στο διάστημα Μαρτίου – Μαΐου 2025), προκειμένου να διερευνηθούν οι επόμενες κινήσεις στα αποθεματικά τους μετά τις δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ στις 2 Απριλίου για τους δασμούς. Το 40% αυτών των τραπεζών σχεδιάζει την αύξηση των αποθεμάτων χρυσού κατά την επόμενη δεκαετία. Το 2024 το δολάριο ήταν το πιο δημοφιλές νόμισμα, ενώ φέτος είναι στην έβδομη θέση και έχουν διπλασιαστεί σε σχέση με πέρυσι οι φόβοι για επενδύσεις σε δολάρια. Το 16% των κεντρικών τραπεζών που ρωτήθηκαν σκοπεύουν να αυξήσουν τα αποθέματα σε ευρώ κατά τους επόμενους 24 μήνες, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης πέρυσι ήταν 7%. Ακολουθεί το κινεζικό γουάν, το οποίο, στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα, θα ανέλθει στο 6% των κυριοτέρων νομισμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το γουάν αυξάνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα και προβλέπεται ότι την επόμενη δεκαετία θα γίνει το πιο ελκυστικό νόμισμα.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν σε ανάλυση στο IMF Blog, το ποσοστό του δολαρίου στα αποθεματικά από 70% το 1999 έφθασε στο 57,3% το 2023. Το τελευταίο διάστημα οι επενδύσεις σε χρυσό αυξάνονται με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Τα 2/3 των μεγάλων κεντρικών τραπεζών σχεδιάζουν μεγάλες αγορές χρυσού για την αντιμετώπιση νέων μεγάλων προβλημάτων που μπορεί να ανακύψουν στο διεθνές συναλλαγματικό σύστημα. Οι τάσεις αυτές ισχυροποιήθηκαν από δύο κυρίως λόγους: α) το «πάγωμα» ρωσικών ενεργητικών στο εξωτερικό, ως απόρροια των αντιρωσικών δυτικών κυρώσεων και β) την αύξηση του ειδικού βάρους στην παγκόσμια οικονομία της Κίνας και των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Κατά την επόμενη δεκαετία προβλέπεται ότι θα αλλάξει η δομή των παγκόσμιων αποθεματικών. Συντελείται αλλαγή των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων, από ένα σύστημα που κυριαρχούσε το δολάριο σε ένα πιο πολυπολικό, όπου θα ενισχύεται όλο και περισσότερο ο ρόλος νομισμάτων εναλλακτικών στο δολάριο.
Τεχνητή νοημοσύνη και αποδολαριοποίηση
Η μείωση της εμπιστοσύνης στο αμερικανικό οικονομικό σύστημα και το δολάριο θα μεγαλώνει όσο αυξάνεται η σταθερότητα που θα προσφέρουν τα άλλα ισχυρά εναλλακτικά νομίσματα. Κάτι τέτοιο μπορεί να αλλάξει το χάρτη των διεθνών νομισμάτων τα επόμενα 50 χρόνια, όπως προκύπτει από τις απαντήσεις που δίνουν τα μεγάλα νευρωνικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως το αμερικανικό ChatGPT και το κινεζικό DeepSeek.
Σύμφωνα με το ChatGPT, η αποδυνάμωση του δολαρίου μπορεί χρονικά να εξελιχθεί ως εξής: έπειτα από 10 χρόνια μπορεί να αυξηθεί στις διεθνείς συναλλαγές ο ρόλος των εναλλακτικών μορφών συναλλάγματος. Πλήρης απομάκρυνση από το δολάριο μπορεί να γίνει τα επόμενα 20-30 χρόνια, αν προκύψουν ριζοσπαστικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Ένα τέτοιο σενάριο κατά τους υπολογισμούς της αμερικανικής τεχνητής νοημοσύνης έχει πολύ μικρές πιθανότητες. Στα τέλη Ιανουαρίου 2025 οι ΗΠΑ απείλησαν τις χώρες των BRICS με επιβολή δασμών 100% αν προχωρήσουν στη δημιουργία κοινού συναλλάγματος, ανταγωνιστικού στο δολάριο.
Σύμφωνα με το DeepSeek, η τάση για αποδολαριοποίηση ενισχύεται τα τελευταία χρόνια. Η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και η Βραζιλία προχωρούν στη χρησιμοποίηση εθνικών νομισμάτων στο διεθνές εμπόριο και δημιουργούν εναλλακτικές οικονομικές σχέσεις. Μια ποιοτική αλλαγή της παγκόσμιας οικονομίας θα προκύψει όχι μόνο από την ισχυροποίηση εναλλακτικών νομισμάτων αλλά και από τη δημιουργία συστημάτων πληρωμών ανεξάρτητων από το δολάριο. Και το ChatGPT και το DeepSeek απάντησαν ότι τα ψηφιακά νομίσματα μπορούν μελλοντικά να κλονίσουν την ηγεμονία του δολαρίου. Ποιες προβλέψεις της τεχνητής νοημοσύνης τελικά θα επιβεβαιωθούν; Η απάντηση θα δοθεί τα επόμενα χρόνια.
[Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 27ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του ΕΝΑ]