80 χρόνια μετά: Το Πότσνταμ παραμένει σημείο αναφοράς – Η μέρα που χαράχθηκε η μεταπολεμική Ευρώπη

Ογδόντα χρόνια συμπληρώθηκαν χθες από την έναρξη της Διάσκεψης του Πότσνταμ, όπου οι ηγέτες των νικητριών συμμαχικών δυνάμεων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – Χάρι Τρούμαν, Ιωσήφ Στάλιν και Ουίνστον Τσόρτσιλ – συναντήθηκαν για να καθορίσουν το μέλλον της ηττημένης ναζιστικής Γερμανίας.

Η διάσκεψη, που διήρκεσε από τις 17 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1945, αποτέλεσε το τέλος ενός πολέμου και την απαρχή μιας νέας παγκόσμιας εποχής – του Ψυχρού Πολέμου.

Οι πρωταγωνιστές της Ιστορίας στο Σεσίλιενχοφ του Πότσνταμ

Στην έπαυλη Σεσίλιενχοφ, σε ένα προάστιο του κατεστραμμένου από τους βομβαρδισμούς Βερολίνου, συγκεντρώθηκαν οι κορυφαίοι ηγέτες της εποχής. Μαζί τους, υψηλόβαθμοι διπλωμάτες και στρατιωτικοί, σε μία ιστορική σύσκεψη με την κωδική ονομασία “Terminal”.

Ο Τρούμαν, ο Στάλιν και ο Τσόρτσιλ (ο οποίος σύντομα αντικαταστάθηκε από τον νεοεκλεγέντα Κλέμεντ Άττλη) ανέλαβαν το βαρύ καθήκον να αποφασίσουν για την ανασύσταση της Γερμανίας και το μέλλον της Ευρώπης.

Καίρια ζητήματα και διαφορετικές προσεγγίσεις

Τα βασικά σημεία της διαπραγμάτευσης περιλάμβαναν:

Ορισμό ζωνών κατοχής στη Γερμανία
Επανορθώσεις και αποζημιώσεις
Αποναζιστικοποίηση της χώρας
Καθορισμό συνόρων και
Επανένταξη της Γερμανίας στη διεθνή κοινότητα

Οι Σύμμαχοι συμφώνησαν να ιδρύσουν το Συμμαχικό Συμβούλιο Ελέγχου, για την εποπτεία των υπό κατοχή περιοχών. Παράλληλα, έθεσαν τις βάσεις για την καταδίκη των Ναζί ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και για την ειρηνική διευθέτηση των υποθέσεων με Ιταλία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Φινλανδία.

Απόφαση-κλειδί: Η διαίρεση της Γερμανίας και του Βερολίνου

Η πιο καθοριστική απόφαση που ελήφθη στο Πότσνταμ ήταν ο διαχωρισμός της Γερμανίας σε τέσσερις ζώνες επιρροής: αμερικανική, βρετανική, γαλλική και σοβιετική. Το ίδιο συνέβη και με το Βερολίνο, γεγονός που έθεσε τα θεμέλια για τον διαχωρισμό σε Ανατολική και Δυτική Γερμανία.

Οι Σοβιετικοί υποστήριξαν την ύπαρξη μιας «ενιαίας αλλά ακρωτηριασμένης» Γερμανίας, σε αντίθεση με άλλες φωνές που πρότειναν πλήρη τεμαχισμό. Ο διαχωρισμός της χώρας ήταν η απαρχή του Ψυχρού Πολέμου.

Η ανατροπή Τσόρτσιλ και η αλλαγή σκηνικού

Μία απρόβλεπτη εξέλιξη κατά τη διάρκεια των συνομιλιών ήταν η ήττα του Ουίνστον Τσόρτσιλ στις βρετανικές εκλογές. Στη θέση του βρέθηκε ο Κλέμεντ Άττλη, ο οποίος ανέλαβε και την εκπροσώπηση της Βρετανίας στις κρίσιμες τελικές διαπραγματεύσεις.

Ανατολικά σύνορα και εκτοπίσεις – Η γραμμή Όντερ–Νάισε

Η συμφωνία στο Πότσνταμ όρισε τα ανατολικά σύνορα της Γερμανίας στη γραμμή Όντερ–Νάισε, μετατοπίζοντας τα εδάφη της χώρας προς δυσμάς. Η απόφαση αυτή οδήγησε στην εκδίωξη εκατομμυρίων Γερμανών από Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Ουγγαρία.

Ως αντάλλαγμα, η Πολωνία έλαβε αποζημιώσεις για τα εδάφη που αναγκάστηκε να παραχωρήσει στη Σοβιετική Ένωση.

Διεθνείς αντιδράσεις και παρασκήνιο

Αμέσως μετά τη λήξη της Διάσκεψης, εκφράστηκαν διαμαρτυρίες από μικρότερες συμμαχικές χώρες, οι οποίες θεώρησαν ότι αγνοήθηκαν οι δικές τους απαιτήσεις για επανορθώσεις.

Ιδιαίτερη ενόχληση προκάλεσε και η απόφαση να παραμείνει ο γερμανικός εμπορικός στόλος υπό τον αποκλειστικό έλεγχο των Τριών Μεγάλων.

Ένα βήμα πριν τον Ψυχρό Πόλεμο

Το Πότσνταμ δεν ήταν μόνο το τέλος του πολέμου, αλλά και η απαρχή της νέας διεθνούς τάξης. Η συμφωνία προσδιόρισε τον παγκόσμιο χάρτη για τα επόμενα 45 χρόνια.

Το γεωπολιτικό ρήγμα ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις δυτικές δυνάμεις άρχισε να διαφαίνεται ήδη από τις πρώτες συνεδριάσεις. Το Βερολίνο, διαιρεμένο και ερειπωμένο, θα γινόταν το επίκεντρο του Ψυχρού Πολέμου.

Η Διάσκεψη του Πότσνταμ δεν καθόρισε μόνο τη μοίρα της μεταπολεμικής Γερμανίας, αλλά και τη διαμόρφωση της παγκόσμιας ισορροπίας για δεκαετίες. Οι αποφάσεις εκείνων των ημερών, υπό τη σκιά των ερειπίων, συνεχίζουν να επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις και να προσφέρουν πολύτιμα ιστορικά μαθήματα.