Η ανθρωπότητα θα κερδίσει τον πόλεμο κατά του καρκίνου

Πριν από 50 χρόνια, ο Ρίτσαρντ Νίξον κήρυξε τον «πόλεμο κατά του καρκίνου». Σε ένα περιβάλλον όπου η κατάκτηση της Σελήνης είχε δείξει τη δύναμη της επιστήμης και βούληση του κράτους, η ιδέα ότι ο καρκίνος θα μπορούσε να θεραπευτεί μέσα σε μια δεκαετία φάνταζε ρεαλιστική.

Όμως οι πρώτες εκείνες ελπίδες διαψεύστηκαν. Σήμερα, ο καρκίνος παραμένει μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως: ευθύνεται για έναν στους έξι θανάτους, ενώ μόνο στις ΗΠΑ προκαλεί περίπου 600.000 θανάτους ετησίως — δεύτερος μόνο μετά τις καρδιοπάθειες.

Μια σταδιακή αλλά αληθινή πρόοδος

Όμως όπως αναφέρει ο Economist σε κύριο άρθρο του, η πραγματική εικόνα είναι πολύ πιο αισιόδοξη απ’ όσο φαίνεται. Αν και η πλήρης «νίκη» κατά του καρκίνου δεν έχει έρθει, η μάχη εξελίσσεται σε έναν επιτυχημένο «πόλεμο φθοράς». Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μετά, ο ηλικιακά προσαρμοσμένος δείκτης θνησιμότητας από καρκίνο έχει μειωθεί σταθερά στις ανεπτυγμένες χώρες. Στις ΗΠΑ, το ποσοστό είναι σήμερα περίπου 33% χαμηλότερο απ’ ό,τι ήταν πριν από τρεις δεκαετίες. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και σε άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες.

Όπως σημειώνει ο Economist, αυτή η πρόοδος δεν οφείλεται σε μία και μοναδική επιστημονική επανάσταση, αλλά σε χιλιάδες μικρές νίκες: καλύτερες τεχνικές διαγνωστικού ελέγχου, εξελιγμένες χειρουργικές επεμβάσεις, πιο στοχευμένα φάρμακα. Κάποια επιτεύγματα είναι εντυπωσιακά, όπως η περίπτωση της παιδικής λευχαιμίας, η οποία από σχεδόν βέβαιος θάνατος, εξελίχθηκε σε μια κατάσταση με ποσοστό πενταετούς επιβίωσης πάνω από 90%.

Οι τρεις βασικές πηγές μελλοντικής προόδου

Ο Economist επισημαίνει ότι οι επόμενες φάσεις προόδου θα προέλθουν από τρεις βασικούς άξονες:

1. Παγκόσμια εφαρμογή των πρακτικών πρόληψης

Ίσως η λιγότερο ορατή αλλά πιο σημαντική επιτυχία στον πόλεμο κατά του καρκίνου είναι η πρόληψη. Οι καρκίνοι που αποφεύγονται είναι λιγότερο θεαματικοί από εκείνους που θεραπεύονται, όμως η συμβολή τους στη δημόσια υγεία είναι τεράστια. Ένα εμβληματικό παράδειγμα είναι η μείωση του καπνίσματος στις πλούσιες χώρες, η οποία εκτιμάται ότι έχει αποτρέψει περισσότερους από 3 εκατομμύρια θανάτους μόνο στις ΗΠΑ από το 1975. Καθώς το κάπνισμα παραμένει υπεύθυνο για το 20% των θανάτων από καρκίνο παγκοσμίως, οι καμπάνιες κατά του καπνίσματος σε χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος έχουν τεράστιες δυνατότητες να περιορίσουν τη νόσο σε παγκόσμιο επίπεδο.

2. Πρόσβαση σε φθηνότερα φάρμακα και εμβόλια

Ένα άλλο πεδίο σημαντικής προόδου είναι η ευρύτερη πρόσβαση σε φαρμακευτικά μέσα, κυρίως χάρη στην πτώση του κόστους. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: σχεδόν όλα τα περιστατικά σχετίζονται με λοίμωξη από τον ιό HPV. Η Βρετανία εισήγαγε το 2008 το εμβόλιο HPV στα κορίτσια ηλικίας 12-13 ετών. Σήμερα, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες κάτω των 30 έχει μειωθεί κατά 90%, και οι υγειονομικές αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου μιλούν για πλήρη εξάλειψη της νόσου έως το 2040. Παράλληλα, η Ινδία έχει αναπτύξει μια φθηνότερη εκδοχή του εμβολίου, καθιστώντας εφικτή την ευρεία χρήση του και σε φτωχότερες χώρες.

3. Εφαρμογή της νέας επιστήμης στην κλινική πράξη

Ο πιο φιλόδοξος, αλλά και πιο συναρπαστικός τομέας αφορά την εξατομικευμένη ιατρική και τη χρήση της σύγχρονης γονιδιωματικής. Η πρόκληση δεν είναι μόνο να θεραπεύσουμε τον καρκίνο, αλλά να εντοπίζουμε ποιος είναι πιθανό να τον αναπτύξει και να τον προλαμβάνουμε προληπτικά. Γνωρίζουμε ήδη γενετικές μεταλλάξεις όπως το BRCA-1, που αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού και του προστάτη. Ωστόσο, λιγότερο από το 50% των ασθενών με καρκίνο έχουν γνωστό γενετικό ή περιβαλλοντικό παράγοντα κινδύνου.

Η λύση βρίσκεται στη χαρτογράφηση γενετικών, περιβαλλοντικών και κυτταρικών μηχανισμών, μέσω τεχνολογιών αιχμής όπως οι βιοτράπεζες, η ανάλυση ενεργοποίησης γονιδίων σε ζωντανά κύτταρα και οι βιοδείκτες στο αίμα ή την αναπνοή. Έτσι, οι γιατροί μπορούν να εντοπίσουν με ακρίβεια ποιοι ασθενείς χρειάζονται θεραπεία και ποιοι όχι — αποφεύγοντας έτσι περιττές και συχνά επιβαρυντικές παρεμβάσεις.

Φάρμακα, ανοσοθεραπείες και αντικαρκινικά εμβόλια

Ο Economist περιγράφει επίσης την άνθηση μιας νέας γενιάς θεραπειών, που περιλαμβάνει παλιά φάρμακα με νέες χρήσεις (π.χ. η ασπιρίνη μειώνει κατά 50% τον κίνδυνο καρκίνου του εντέρου σε άτομα με Lynch syndrome) και φάρμακα όπως η μετφορμίνη, που περιορίζει την υποτροπή ορισμένων καρκίνων του μαστού. Ακόμη και τα φαρμακευτικά σκευάσματα αδυνατίσματος τύπου Ozempic (GLP-1 agonists) φαίνεται να έχουν αντικαρκινική δράση.

Παράλληλα, η ανοσοθεραπεία και τα εμβόλια κατά του καρκίνου αναπτύσσονται ραγδαία. Ορισμένα είναι εξατομικευμένα και στοχεύουν υπάρχοντες όγκους, άλλα όμως αναπτύσσονται ως προληπτικά εμβόλια, όπως συμβαίνει με τον ιό της γρίπης. Κλινικές δοκιμές βρίσκονται σε εξέλιξη για καρκίνους του μαστού και του παχέος εντέρου.

Προκλήσεις και προοπτικές

Ο Economist δεν αγνοεί τις δυσκολίες: το κόστος των νέων θεραπειών είναι συχνά απαγορευτικό, οι φαρμακευτικές εταιρείες φοβούνται νομικές συνέπειες από προληπτικές αγωγές, ενώ πολιτικές αποφάσεις όπως οι προτεινόμενες περικοπές της χρηματοδότησης στο National Cancer Institute από την κυβέρνηση Τραμπ απειλούν να υπονομεύσουν την έρευνα και να αποθαρρύνουν τους νέους επιστήμονες. Παρ’ όλα αυτά, η επιστημονική έρευνα δεν σταματά. Η Ευρώπη και η Κίνα έχουν πλέον ξεπεράσει τις ΗΠΑ στην παραγωγή αντικαρκινικής γνώσης.

Δεν χάθηκε ο πόλεμος — αλλάζει το μέτωπο

Ο Economist καταλήγει πως η «νίκη» κατά του καρκίνου ίσως δεν έρθει ποτέ με μια και μοναδική πράξη. Όμως, ο πόλεμος δεν έχει χαθεί. Αντίθετα, πρόκειται για μια μακρά και σταθερά επιτυχημένη εκστρατεία, με τη θνησιμότητα να μειώνεται χρόνο με τον χρόνο, χάρη σε διαρκή επιστημονική πρόοδο, παγκόσμιες στρατηγικές πρόληψης και τη μετάβαση στην εποχή της εξατομικευμένης, προγνωστικής ιατρικής. Ο πόλεμος κατά του καρκίνου ίσως να μη μοιάζει με την αποστολή στη Σελήνη, αλλά τελικά έχει καλύτερα και πιο μακροχρόνια αποτελέσματα.