Η ώρα των ισορροπιών για τη φον ντερ Λάιεν: Ο νέος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός, οι περιφέρειες και το πολιτικό της στοίχημα

Υποχώρηση της Κομισιόν μετά από πιέσεις για να διατηρηθούν οι πόροι συνοχής – Ενδείξεις εσωτερικής τριβής ενόψει της νέας θητείας

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει μπροστά της ένα μεγάλο στοίχημα: την αναδιαμόρφωση του επταετούς κοινοτικού προϋπολογισμού της περιόδου 2028-2034. Πριν ακόμη παρουσιαστεί επίσημα η πρόταση της Επιτροπής, εσωτερικές αντιδράσεις και πολιτικές συγκρούσεις ανάγκασαν την Κομισιόν να κάνει πίσω σε κρίσιμα σημεία του σχεδιασμού, διατηρώντας τελικά τη χρηματοδότηση των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών της ΕΕ.

Η απόφαση αυτή δεν ήρθε χωρίς πολιτικό κόστος, αλλά κρίθηκε αναγκαία για να αποσοβήσει ρήγματα στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Πίσω από τη φαινομενικά τεχνοκρατική συζήτηση για τις επιλέξιμες δαπάνες και την απλοποίηση των διαδικασιών, κρύβεται μια μάχη για την κατεύθυνση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης: περισσότερη ευελιξία στους εθνικούς σχεδιασμούς ή διατήρηση της πολιτικής συνοχής ως θεμελιώδους αρχής.

Αναδίπλωση της Κομισιόν υπό την πίεση των κρατών-μελών

Σύμφωνα με έγγραφα που αποκάλυψε το Politico, η Κομισιόν αναγκάστηκε να τροποποιήσει εκ βάθρων την αρχική της πρόταση μετά από σθεναρές πιέσεις από κράτη-μέλη όπως η Ιταλία και η Ρουμανία, αλλά και από μέλη της ίδιας της Επιτροπής. Ο Ιταλός υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ραφαέλε Φίτο και η Ρουμάνα επίτροπος Ροξάνα Μίνζατου ηγήθηκαν του μετώπου που απαίτησε να διατηρηθεί η πολιτική συνοχής και η κατανομή των κονδυλίων προς τις φτωχότερες περιφέρειες.

Η αρχική πρόταση της Επιτροπής προέβλεπε μια θεσμική μετατόπιση, ενισχύοντας τη δυνατότητα των εθνικών κυβερνήσεων να αξιοποιούν τους πόρους με ευελιξία, υπό τον όρο της υιοθέτησης μεταρρυθμίσεων και της επιτάχυνσης της απορρόφησης. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει λιγότερο αυστηρούς κανόνες επιλεξιμότητας, αλλά και μεγαλύτερο έλεγχο από τα εθνικά κέντρα εξουσίας – εις βάρος των περιφερειακών αρχών.

Το δίλημμα: αποτελεσματικότητα ή δικαιοσύνη;

Η πρόταση αυτή, αν και τεχνοκρατικά πειστική, άγγιξε μια βαθιά πολιτική ευαισθησία: τη ρήτρα συνοχής που λειτουργεί εδώ και δεκαετίες ως μηχανισμός εξισορρόπησης μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων περιοχών της ΕΕ. Για πολλές χώρες –ιδίως τις ανατολικές και νότιες– οι πόροι της πολιτικής συνοχής αποτελούν κρίσιμο εργαλείο για την κοινωνική συνοχή, την αντιμετώπιση της ανεργίας, την ενίσχυση υποδομών και την πράσινη μετάβαση.

Η ανάθεση μεγαλύτερης εξουσίας στα εθνικά υπουργεία θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνιση κατανομή πόρων ή ακόμη και σε «επιλεκτική» μεταρρύθμιση, ερήμην των τοπικών κοινωνιών. Από την άλλη, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το υπάρχον μοντέλο είναι πολύπλοκο, βραδύ και αναποτελεσματικό, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης όπως η πανδημία ή ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Ιστορική μνήμη και θεσμική συνέπεια

Η πολιτική συνοχής, που θεσμοθετήθηκε στη δεκαετία του 1970 και καθιερώθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, παραμένει μία από τις λίγες πολιτικές που εκφράζουν έμπρακτα την αρχή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Οποιαδήποτε απόπειρα αποδυνάμωσής της γίνεται αντιληπτή ως αμφισβήτηση του ίδιου του πυρήνα του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Για τον λόγο αυτό, η υποχώρηση της φον ντερ Λάιεν ερμηνεύεται όχι μόνο ως τακτικός ελιγμός, αλλά και ως προσπάθεια να αποφευχθεί η εντύπωση ότι η ΕΕ αποσύρεται από τον ρόλο της ως εξισορροπητικού μηχανισμού – ειδικά σε μια περίοδο ανόδου της ακροδεξιάς, εντεινόμενων κοινωνικών ανισοτήτων και δημοσιονομικής ανασφάλειας.

Η επόμενη μέρα: πολιτικά στοιχήματα και ανοιχτά μέτωπα

Η τελική πρόταση της Κομισιόν θα παρουσιαστεί τους προσεχείς μήνες και θα πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα 27 κράτη-μέλη πριν από την εκπνοή της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου το 2027. Οι διαπραγματεύσεις προβλέπονται σκληρές: το Βερολίνο πιέζει για περιορισμό του κοινοτικού προϋπολογισμού, ενώ χώρες όπως η Πολωνία και η Ισπανία ζητούν αύξηση των χρηματοδοτήσεων προς τις περιφέρειες.

Για τη φον ντερ Λάιεν, η νέα αυτή πρόκληση δεν είναι μόνο τεχνική αλλά βαθιά πολιτική: θα πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να ισορροπήσει μεταξύ της ανάγκης για μεταρρυθμίσεις και της υποχρέωσης για ευρωπαϊκή συνοχή. Όπως εύστοχα παρατηρούν διπλωματικές πηγές στις Βρυξέλλες, «ο επόμενος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός δεν είναι μόνο θέμα αριθμών – είναι η νέα πολιτική ταυτότητα της ΕΕ».