NewsEdit «Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», (εκδόσεις Ιανός), είναι το νέο βιβλίο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου. Πρόκειται για μία έρευνα δεκαετιών που περιλαμβάνει μαρτυρίες, ντοκουμέντα και αρχειακό υλικό που αποκαλύπτει όσα έγιναν στο Επταπύργιο, από τη λειτουργία του ως κάστρου της Θεσσαλονίκης και αργότερα ως φυλακής, από την περίοδο ακόμη της Οθωμανικής κυριαρχίας της πόλης μέχρι το κλείσιμό της το 1989.
«Διακίνηση ναρκωτικών, βιασμοί κρατουμένων και άγρια εκμετάλλευση των φυλακισμένων από ένα σύστημα εξουσίας προκειμένου να πλουτίζουν ελάχιστοι μεγαλοπαράγοντες, ακόμη και κρατικοί λειτουργοί», κράτησαν τις φυλακές ανοικτές για δεκαετίες. Όλοι γνώριζαν αλλά οι εκπρόσωποι των Αρχών έκλειναν τα μάτια και τα αυτιά τους, σ’ όσα γίνονταν γνωστά κάθε μέρα.
Το βιβλίο αναφέρεται επίσης στις μυθιστορηματικές αποδράσεις από το κάτεργο αλλά και τον εφιάλτη των εκτελέσεων, κυρίως πολιτικών κρατουμένων, κατά τις περιόδους της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου.
Γι’ αυτά και πολλά άλλα μιλά στο Libre.gr ο συγγραφέας στη συνέντευξη που ακολουθεί, δίνοντας το στίγμα για όσα συνέβησαν για δεκαετίες στη «Βαστίλη της Θεσσαλονίκης».
Συνέντευξη
Χρόνης Διαμαντόπουλος
–Κύριε Κουζινόπουλε, το νέο σας βιβλίο, για τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, είναι κυριολεκτικά μια γροθιά στο στομάχι. Θα ήθελα να σας ρωτήσω, πόσο καιρό σας πήρε για να συγκεντρώσετε το υλικό που περιλαμβάνει το βιβλίο και αν συναντήσατε δυσκολίες. Εννοώ αν κάποιοι δεν ήταν τόσο πρόθυμοι να βοηθήσουν στην έρευνά σας και γιατί;
Για μένα αυτό το βιβλίο αποτελεί έργο ζωής, καθώς το υλικό για το Γεντί Κουλέ άρχισα να το συγκεντρώνω λίγο μετά τη μεταπολίτευση του 1974.
Τότε ήταν που έπεσε στα χέρια μου το μοναδικό σωζόμενο σήμερα φύλλο της εφημεριδούλας «Εφταπυργίτης» που εκδίδονταν από τους κρατούμενους εκεί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης την περίοδο 1945-1947.
Για τις άθλιες συνθήκες είχε επιβληθεί «σιγή ασυρμάτου» και μόνο κάπου-κάπου οι τοπικές εφημερίδες της πόλης δημοσίευαν λίγες πληροφορίες
Κάτι που μου έδωσε την ιδέα να κάνω συνεντεύξεις με φυλακισμένους πολιτικούς κρατούμενους που ευτυχώς τους πρόλαβα εν ζωή. Σημαντική βοήθεια στην πολυετή έρευνά μου για το Γεντί Κουλέ, αποτέλεσε η ειδική άδεια που είχα εξασφαλίσει από το υπουργείο Δικαιοσύνης λίγο πριν μπει λουκέτο στο κάτεργο και που μου έδωσε τη δυνατότητα να εξετάσω αρκετούς φακέλους που δυστυχώς ήταν μετά το 1945.
Δεδομένου ότι το αρχείο της φυλακής της προ της απελευθέρωσης από τους Ναζί περιόδου, είχε καταστραφεί από τους Γερμανούς κατακτητές λίγο πριν την αποχώρησή τους από τη Θεσσαλονίκη στις 30 Οκτωβρίου 1944.
–Το Γεντί Κουλέ την περίοδο μετά την κατοχή «φιλοξένησε» πολλούς που εκτελέστηκαν και θάφτηκαν χωρίς ποτέ να μάθουν οι συγγενείς τους την τύχη τους. Πόσα «μυστικά» κρύβονται ακόμη και σήμερα σε αυτές τις φυλακές;
Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές Επταπυργίου δεν έπρεπε να ξεπερνάει τους 250-280, στην κορύφωση του Εμφυλίου είχαν φτάσει να συνωθούνται εκεί περίπου 2.000 δεσμώτες, κυρίως πολιτικοί κρατούμενοι, που αναγκάζονταν να διαβιούν κάτω από τρισάθλιες πρωτόγονες συνθήκες.
Για τις συνθήκες αυτές είχε επιβληθεί «σιγή ασυρμάτου» και μόνο κάπου-κάπου οι τοπικές εφημερίδες της πόλης δημοσίευαν λίγες πληροφορίες.
Ο Ηλίας Πετρόπουλος μας άφησε μία συγκλονιστική περιγραφή για τον τόπο των εκτελέσεων και το πρόχειρο «νεκροταφείο των τουφεκισμένων»
Όσο για τις εκτελέσεις των κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων, τα δύο πρώτα χρόνια του Εμφυλίου δίνονταν ευρεία δημοσιότητα στον τοπικό τύπο, που δημοσίευε μάλιστα και πλούσιο φωτορεπορτάζ από τον «συνήθη τόπο» των εκτελέσεων.
Όμως μετά το 1948 και τις διαμαρτυρίες προσωπικοτήτων σε όλο τον κόσμο για τις εκτελέσεις αυτές, κυρίως των γυναικών κρατουμένων, η σχετική είδηση, με βάση το δελτίο τύπου των αρχών, δημοσιεύονταν το πολύ μονόστηλη. Ενώ σε μερικές περιπτώσεις οι συγγενείς των εκτελεσμένων δεν μάθαιναν το τραγικό τέλος των δικών τους ανθρώπων.
Και νομίζω ότι αποτελεί σημαντική συνεισφορά η δημοσίευση στο βιβλίο μου του σχεδόν πλήρη καταλόγου με τα ονόματα των 400 εκτελεσμένων του Γεντί Κουλέ την περίοδο του Εμφυλίου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια.
–Το Επταπύργιο υπήρξε πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία, καθώς έγραψαν γι’ αυτό πολλοί λογοτέχνες και ποιητές. Ήταν κοινό μυστικό για την πόλη της Θεσσαλονίκης, όσα συνέβαιναν, για σχεδόν 100 χρόνια εντός των τειχών των φυλακών;
Με το Επταπύργιο, είναι γνωστό ότι «δέθηκαν» στην κυριολεξία πολλοί λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης. Άλλοι το γνώρισαν από κοντά, όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης και ο Χρόνης Μίσσιος που όχι μόνο πέρασαν από το περιβόητο αυτό μεσαιωνικό κάτεργο ως πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά ήταν και καταδικασμένοι σε θάνατο, βιώνοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα την αγωνία, μήπως θα ήταν τα ονόματά τους στη λίστα εκτελέσεων της επόμενης μέρας.
Βιώματα είχε και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ανεβαίνοντας συχνά με τα πόδια την ανηφόρα που οδηγούσε στο Γεντί Κουλέ. Για να συναντήσει την περίοδο της Κατοχής έναν συμμαθητή του που έμενε δίπλα στο κάστρο και αργότερα, μετά τον Εμφύλιο, για να επισκεφθεί έναν φίλο του που ήταν εκεί κρατούμενος για μικροαδικήματα.
Επί ελληνικής διοίκησης τη «φιλοξενία» του Γεντί Κουλέ, τη γνώρισαν εκατοντάδες κομμουνιστές και συνδικαλιστές
Ενώ ο Ηλίας Πετρόπουλος μας άφησε μία συγκλονιστική περιγραφή για τον τόπο των εκτελέσεων και το πρόχειρο «νεκροταφείο των τουφεκισμένων».
Και από τις εντυπώσεις και τις περιγραφές όλων αυτών, αλλά και πολλών άλλων, άντλησα πολύτιμες πληροφορίες και ιστορικές γνώσεις, που με βοήθησαν να εμπλουτίσω το βιβλίο μου. Και ναι, ήταν κοινό μυστικό στη Θεσσαλονίκη τα όσα συνέβαιναν στις φυλακές Επταπυργίου, μόνο που όπως αποδείχτηκε, δεν φαίνεται να ίδρωνε το αυτί κανενός.
–Κατά καιρούς φυλακίστηκαν στο Επταπύργιο γνωστά στελέχη του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος της χώρας όπως ο ηγέτης της «Φεντερασιόν», της πρώτης εργατικής και σοσιαλιστικής ομοσπονδίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη και αργότερα οι Νίκος Ζαχαριάδης, Μάρκος Βαφειάδης, Άρης Βελουχιώτης, Μιχάλης Σινάκος και πολλοί άλλοι. Υπήρξε «φιλόξενος» χώρος για τους κομμουνιστές…
Πέρα από τους ποινικούς κρατούμενους, ένας μεγάλος αριθμός φυλακισμένων στο Γεντί Κουλέ ήταν οι πολιτικοί κρατούμενοι, σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του ενός αιώνα που λειτούργησε ως φυλακή.
Από τους πρώτους πολιτικούς κρατούμενους υπήρξε ο πρώην Έλληνας βουλευτής στο Οθωμανικό κοινοβούλιο Π. Κοσμίδης που φυλακίστηκε στο Επταπύργιο τον Φεβρουάριο του 1912 γιατί έγραψε στην εφημερίδα «Φωνή» που εξέδιδε στη Θεσσαλονίκη ότι η Κρήτη δεν έχει καμιά αξία για την Τουρκία γιατί είναι Ελληνική.
Και λίγες μέρες αργότερα κλείστηκε στις φυλακές Επταπυργίου για την πολιτική του δράση ο γνωστός σοσιαλιστής Αβραάμ Μπεναρόγια, ιδρυτής της «Φεντερασιόν», της πρώτης σοσιαλιστικής και εργατικής ομοσπονδίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
Ενώ τα επόμενα χρόνια θα γνωρίσουν τη «φιλοξενία» του Γεντί Κουλέ, επί ελληνικής διοίκησης εκατοντάδες κομμουνιστές και συνδικαλιστές.
Φυλακίσεις που εντάθηκαν λίγο μετά τα γεγονότα της εργατικής εξέγερσης του Μάη 1936, στα χρόνια της δικτατορίας Μεταξά, την περίοδο της δικτατορίας της χούντας με αποκορύφωμα τα πέτρινα χρόνια της γερμανικής Κατοχής και του Εμφυλίου, όπου όχι μόνο φυλακίζονταν γνωστά στελέχη και απλοί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ, αλλά και λειτούργησε με τον πιο φρικιαστικό τρόπο η γκιλοτίνα των εκτελέσεων.
–Η υπόθεση του Αριστείδη Παγκρατίδη, του «δράκου του Σέιχ Σου», απασχόλησε έντονα την κοινή γνώμη όχι μόνο της Θεσσαλονίκης. Τι είχε συμβεί;
Ο Παγκρατίδης στήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα ως εξιλαστήριο θύμα, για να καλύψει την ανικανότητα των αστυνομικών αρχών της Θεσσαλονίκης να ανακαλύψουν τον πραγματικό «Δράκο του Σέϊχ Σου» ή πάλι, σύμφωνα με την άποψη μεγάλου μέρους της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης, για να καλύψουν τον δράστη των αποτρόπαιων εγκλημάτων που ο «Δράκος» είχε διαπράξει.
Ήταν συνηθισμένη η πρακτική εκείνη για την χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης, να «ανακαλύπτει» ενόχους εκεί που δεν υπήρχαν, για να κλείσει τις ανοιχτές υποθέσεις, όταν δεν μπορούσε να εντοπίσει τους πραγματικούς ενόχους των εγκλημάτων.
Η κακοφορμισμένη πληγή που ακούει στο όνομα Γεντί Κουλέ θα σπάσει, από δύο θαρραλέους εισαγγελείς
Την είχε εφαρμόσει με επιτυχία λίγα χρόνια νωρίτερα και στην υπόθεση του Τζορτζ Πολκ, όταν είχε φορτώσει την ευθύνη για τη δολοφονία του γνωστού Αμερικανού δημοσιογράφου στον αθώο δημοσιογράφο της εφημερίδας «Μακεδονία» Γρηγόρη Στακτόπουλο και ένα νεκρό από μήνες πριν στέλεχος του ΚΚΕ, τον Αδάμ Μουζενίδη.
Ευθύνη όμως για την καταδίκη σε θάνατο του Παγκρατίδη είχαν και οι δικαστές που τον δίκασαν και οι οποίοι αγνόησαν όχι μόνο τα στοιχεία που κραύγαζαν για την αθωότητά του, αλλά και την πρόταση του εισαγγελέα της έδρας καθώς και τη γνώμη ενός από τους πέντε εφέτες της έδρας που δίκαζαν την υπόθεση και ο οποίος ζήτησε όχι μόνο να μην εκτελεστεί, αλλά να κηρυχθεί αθώος.
-Μέχρι να κλείσει η φυλακή το 1989, βασανίστηκαν και έχασαν τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι. Στη μαρτυρία του ο εισαγγελέας Λογοθέτης, περιέγραψε τεράστια εμπόδια. Ποιοι είχαν όφελος από τη λειτουργία αυτής της φυλακής; Αυτό είναι ένα στίγμα και για ποιον; Για την Δικαιοσύνη, τις αστυνομικές αρχές ή ακόμη και για την τοπική κοινωνία;
Μετά τη μεταπολίτευση, οι ελπίδες των κρατουμένων για βελτίωση των συνθηκών κράτησής τους γρήγορα θα διαψευστούν. Οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονταν δεσμώτες στο Επταπύργιο για μικροαδικήματα, όπως χρέη στην Εφορία, διαμαρτυρημένα γραμμάτια ή παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, ενώ λίγοι συγκριτικά ήταν οι καταδικασμένοι σε ποινές κάθειρξης και ισόβια δεσμά για βαριά εγκλήματα.
Γρήγορα διαπιστώνουν πως η κατάσταση στις φυλακές αλλάζει ραγδαία προς το χειρότερο και ο έλεγχος περνάει πλέον στην εξουσία πανίσχυρων αδίστακτων μαφιόζικων κυκλωμάτων. Τα ναρκωτικά κυκλοφορούν μέσα στο Γεντί Κουλέ σαν το ψωμοτύρι, οι βιασμοί νεαρών κρατουμένων είναι συχνοί, οι εκβιασμοί, οι ξυλοδαρμοί, οι ληστείες το ίδιο.
Επί κυβέρνησης Σημίτη είχε προταθεί η κατεδάφιση όλων των κτιρίων των φυλακών πλην της απομόνωσης, με το δικαιολογητικό ότι «η αρχαιολογική τους αξία είναι μηδαμινή». Με την ίδια λογική λειτουργεί και η σημερινή υπουργός Πολιτισμού
Η κοινωνία της Θεσσαλονίκης βοά για το απόστημα που λειτουργεί στο κατ’ όνομα μόνο «σωφρονιστικό κατάστημα» της πόλης και όλοι γνωρίζουν για τα αίσχη του Επταπυργίου.
Όλοι εκτός από τις επίσημες αρχές που καμώνονται ότι αγνοούν τα τερατουργήματα των φυλακών, αλλά στην ουσία τα καλύπτουν. Η κακοφορμισμένη πληγή που ακούει στο όνομα Γεντί Κουλέ θα σπάσει, όταν δύο θαρραλέοι εισαγγελείς, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, αποφασίζουν να βάλουν το νυστέρι βαθιά για να σταματήσει το αίσχος που ντρόπιαζε τον πολιτισμό μας.
Και οι αρχές, αντί να καθαρίσουν την «κόπρο του Αυγεία», καταδιώκουν τους δύο δικαστικούς λειτουργούς, μεταθέτοντάς τους δυσμενώς στις άκρες του ορίζοντα, ξαποστέλουν σε άλλες φυλακές τους κρατούμενους που επώνυμα είχαν καταγγείλει τα αίσχη.
Το σκάνδαλο κουκουλώνεται μεθοδικά, ενώ οι δικαστικές, αστυνομικές και οι άλλες αρχές σφύριζαν αδιάφορα. Βλέπετε, τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα βάρυναν περισσότερο από τις ανθρώπινες ψυχές.
–Εσείς καταβάλετε προσπάθειες προκειμένου ένα τμήμα του Επταπυργίου να λειτουργήσει ως Μουσείο. Έχετε πει μάλιστα ότι επιθυμείτε να παραδώσετε εκεί και το αρχείο που διαθέτετε για το Γεντί Κουλέ. Ποιες είναι οι δυσκολίες για τη δημιουργία μουσείου, ξέρετε αν υπάρχει αίτημα των τοπικών αρχών στο υπουργείο Πολιτισμού;
Δυστυχώς, από το 1989 που έκλεισαν οι φυλακές Επταπυργίου και το άλλοτε κολαστήριο πέρασε από το υπουργείο Δικαιοσύνης στο υπουργείο Πολιτισμού, οι διοικήσεις του τελευταίου διαχρονικά από τότε και μέχρι σήμερα επιμένουν πεισματικά ότι προέχει η ανάδειξη του βυζαντινού χαρακτήρα του φρουρίου και όχι η προβολή του ως τόπου μνήμης και μαρτυρίου.
Ευθύνη για την καταδίκη σε θάνατο του Παγκρατίδη είχαν και οι δικαστές οι οποίοι αγνόησαν όχι μόνο τα στοιχεία που κραύγαζαν για την αθωότητά του, αλλά και την πρόταση του εισαγγελέα
Μάλιστα, επί κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη είχε προτείνει την κατεδάφιση όλων των κτιρίων των φυλακών πλην της απομόνωσης, με το δικαιολογητικό ότι «η αρχαιολογική τους αξία είναι μηδαμινή». Εξάλλου με την ίδια λογική λειτουργεί και η σημερινή υπουργός Πολιτισμού που αρνείται τον χαρακτηρισμό ως ιστορικού τόπου του σημείου όπου βρέθηκαν οι ομαδικοί τάφοι των εκτελεσμένων του Γεντί Κουλέ.
Εμείς από χρόνια έχουμε αναλάβει μια προσπάθεια δημιουργίας Μουσείου σε ένα τμήμα του Επταπυργίου, προκειμένου εκεί να φιλοξενηθεί και να είναι προσβάσιμο στο κοινό και το πλούσιο αρχείο που διαθέτουμε.
Η απήχηση της πρότασής μας αυτής μέχρι τώρα είναι μικρή, πιστεύουμε όμως ότι στο τέλος θα τα καταφέρουμε.
- Ο Πολ ΜακΚάρτνεϊ επιστρέφει στη Βόρεια Αμερική με την περιοδεία «Got Back» το 2025
- Φορολογικές δηλώσεις: Η καθιερωμένη παράταση από την ΑΑΔΕ – Η νέα ημερομηνία
- Εξεταστική Επιτροπή για τον ΟΠΕΚΕΠΕ από το… 1998: Πρωτοβουλία της ΝΔ και σκληρή απάντηση ΣΥΡΙΖΑ
- Σπύρος Κουζινόπουλος στο libre:”Γεντί Κουλέ, Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- Είναι έργο ζωής”
- Αντιμετωπίζοντας το μεταναστευτικό με… κανονιοφόρους: Σχέδιο ναυτικού αποκλεισμού του Τομπρούκ