NewsEdit Η παγκόσμια εκστρατεία για την καταπολέμηση του καπνίσματος έχει μεταβληθεί τις τελευταίες δεκαετίες από περιφερειακή πολιτική δημόσιας υγείας σε μία διεθνή στρατηγική προστασίας δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Η νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον έλεγχο του καπνού (Ιούνιος 2025) παρουσιάζει εντυπωσιακή πρόοδο σε παγκόσμιο επίπεδο, με το 75% του πληθυσμού του πλανήτη να προστατεύεται σήμερα από τουλάχιστον ένα αποτελεσματικό μέτρο της δέσμης πολιτικών MPOWER. Ωστόσο, η μάχη απέχει πολύ από το να έχει κερδηθεί.
Αν και εκατομμύρια ζωές έχουν σωθεί χάρη στην εφαρμογή αυστηρών κανονισμών, η καπνοβιομηχανία αναπροσαρμόζει συνεχώς τις τακτικές της. Νέα προϊόντα, παραπλανητικό μάρκετινγκ και ψηφιακές πρακτικές προώθησης απειλούν να ανατρέψουν τη μέχρι τώρα πρόοδο, ενώ οι έφηβοι και οι νεαρές ηλικίες αποτελούν τον νέο, πιο ευάλωτο στόχο.
Μια δεκαπενταετία αλλαγής: Από το περιθώριο στην παγκόσμια πολιτική προτεραιότητα
Το 2007, μόνο ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού καλυπτόταν από βασικά μέτρα ελέγχου του καπνίσματος. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, πάνω από 6,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι προστατεύονται από τουλάχιστον ένα μέτρο της στρατηγικής MPOWER του ΠΟΥ – ένα πλαίσιο πολιτικών που περιλαμβάνει την παρακολούθηση της επιδημιολογικής κατάστασης (Monitor), την προστασία από το παθητικό κάπνισμα (Protect), την παροχή βοήθειας για τη διακοπή (Offer), τις προειδοποιήσεις (Warn), την απαγόρευση προώθησης (Enforce) και την αύξηση της φορολογίας (Raise).
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τέσσερις χώρες έχουν καταφέρει να εφαρμόσουν όλα τα μέτρα του MPOWER σε βέλτιστο επίπεδο, ενώ άλλες επτά απέχουν μόλις ένα μέτρο από την πλήρη συμμόρφωση. Το γεγονός αυτό δείχνει πως η καθολική υιοθέτηση δεν αποτελεί ουτοπία, αλλά επιτεύξιμο στόχο.
Πτώση του καπνίσματος σε 150 χώρες – 300 εκατ. λιγότεροι καπνιστές
Η επιμονή στην εφαρμογή αντικαπνιστικών πολιτικών έχει φέρει μετρήσιμα αποτελέσματα. Σε 150 χώρες παρατηρείται μείωση της καπνιστικής συνήθειας, ενώ 56 από αυτές βρίσκονται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου μείωσης της επικράτησης του καπνίσματος κατά 30% έως το 2025.
Η έκθεση υπολογίζει ότι 300 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι καπνίζουν σήμερα, συγκριτικά με ένα υποθετικό σενάριο στο οποίο τα ποσοστά καπνίσματος είχαν παραμείνει σταθερά από το 2007. Πρόκειται για ένα από τα πλέον ηχηρά παραδείγματα επιτυχούς εφαρμογής δημόσιων πολιτικών υγείας σε πλανητικό επίπεδο.
Το μέτωπο της νικοτίνης: έφηβοι, ENDS και η αναγέννηση της εξάρτησης
Παρά τις επιτυχίες, η μάχη δεν έχει κερδηθεί. Αντιθέτως, μετατοπίζεται. Το νέο πεδίο σύγκρουσης είναι η νεανική χρήση προϊόντων νικοτίνης, είτε σε παραδοσιακή είτε σε ηλεκτρονική μορφή.
Η έκθεση του ΠΟΥ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: περίπου 37 εκατομμύρια έφηβοι, ηλικίας 13 έως 15 ετών, χρησιμοποιούν σήμερα προϊόντα καπνού ή ηλεκτρονικά προϊόντα νικοτίνης (ENDS). Η επίδραση των social media, των influencers και της μόδας του “vaping” έχει καταστήσει τα νέα προϊόντα ελκυστικά σε έναν πληθυσμό που θα έπρεπε να προστατεύεται από κάθε μορφή εθισμού.
Μέχρι σήμερα, 133 χώρες ρυθμίζουν ή απαγορεύουν τα ENDS, με 42 να έχουν επιβάλει πλήρη απαγόρευση πώλησης. Ωστόσο, οι νομοθεσίες συχνά δεν εφαρμόζονται ή παρακάμπτονται, και μόλις 122 χώρες λαμβάνουν συστηματικά μέτρα για την αποτροπή πρόσβασης των ανηλίκων.
Προειδοποιήσεις και διαφήμιση: Σημεία τομής της παγκόσμιας πολιτικής υγείας
Ένα από τα πιο επιτυχημένα εργαλεία πρόληψης, οι γραφικές προειδοποιήσεις υγείας στα πακέτα τσιγάρων, έχει πλέον υιοθετηθεί από 110 χώρες, έναντι μόλις 9 το 2007. Περισσότεροι από 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι εκτίθενται καθημερινά σε οπτικές και λεκτικές πληροφορίες για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού.
Παράλληλα, η απαγόρευση της διαφήμισης, προώθησης και χορηγιών εφαρμόζεται σε αυξανόμενο αριθμό κρατών —με τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος να δείχνουν ιδιαίτερη αποφασιστικότητα. Αυτό αντισταθμίζει σε κάποιο βαθμό την έντονη αντίσταση της βιομηχανίας σε πλουσιότερες αγορές.
Η φορολογία ως εργαλείο με τεράστιες δυνατότητες – αλλά υποχρησιμοποιημένο
Η αύξηση της φορολογίας στα καπνικά προϊόντα είναι, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το πιο αποτελεσματικό μέτρο ελέγχου — και ταυτόχρονα το λιγότερο αξιοποιημένο. Μόλις το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού καλύπτεται από φορολογικά επίπεδα που θεωρούνται επαρκή για τη μείωση της ζήτησης.
Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι διττός:
- Η χρήση καπνού προκαλεί πάνω από 7 εκατομμύρια θανάτους ετησίως και κοστίζει 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο σε ιατροφαρμακευτικές δαπάνες και απώλεια παραγωγικότητας.
- Την ίδια στιγμή, η αύξηση της φορολογίας θα μπορούσε να αποφέρει επιπλέον 141 δισ. δολάρια ετησίως, ενώ κάθε δολάριο που επενδύεται στον έλεγχο του καπνίσματος επιστρέφει 7,43 δολάρια στην οικονομία.
Η αντεπίθεση της καπνοβιομηχανίας και η ανάγκη για θεσμική θωράκιση
Η έκθεση αφιερώνει ιδιαίτερο βάρος στις συστηματικές παρεμβάσεις της βιομηχανίας: πολιτική πίεση, διαστρέβλωση επιστημονικών δεδομένων, εκφοβισμός κυβερνήσεων, επιθετική διαφήμιση σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Ο ΠΟΥ καλεί τα κράτη να εφαρμόσουν αυστηρά το Άρθρο 5.3 της Σύμβασης-Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνού, το οποίο απαγορεύει τη σύμπραξη με τη βιομηχανία σε ζητήματα χάραξης πολιτικής. Η δημόσια υγεία, σημειώνει, δεν μπορεί να συνυπάρχει με τα συμφέροντα της νικοτίνης.
Η Ελλάδα στην παγκόσμια εικόνα: Ένα σημείο αναφοράς το 2019
Η έκθεση δεν περιλαμβάνει αναλυτικά στοιχεία ανά χώρα, ωστόσο αξίζει να υπενθυμίσουμε πως η Ελλάδα αποτέλεσε παράδειγμα αποφασιστικής πολιτικής βούλησης, όταν το 2019, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας προώθησε και εφάρμοσε με συνέπεια τον αντικαπνιστικό νόμο, έπειτα από χρόνια ατιμωρησίας και αδυναμίας εφαρμογής.
Η καθολική απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους και η ενίσχυση των ελέγχων αποτέλεσαν μια από τις πρώτες και συμβολικές κινήσεις της κυβέρνησης μετά τις εκλογές. Η πρωτοβουλία αναγνωρίστηκε διεθνώς ως επιτυχές παράδειγμα εφαρμογής πολιτικής δημόσιας υγείας στη Νότια Ευρώπη.
Τελικό συμπέρασμα: Η νίκη είναι εφικτή, αλλά απαιτεί πολιτικό θάρρος
Η παγκόσμια εμπειρία αποδεικνύει ότι ο καπνός μπορεί να νικηθεί. Η μείωση των καπνιστών, η πρόοδος των χωρών που υιοθέτησαν τις πολιτικές MPOWER και η προστασία εκατομμυρίων ανθρώπων δείχνουν τον δρόμο. Αλλά η πρόκληση είναι διαρκής και μεταβαλλόμενη.
Η επόμενη δεκαετία θα είναι κρίσιμη. Η θέσπιση ισχυρής νομοθεσίας, η στήριξη των υπηρεσιών διακοπής, η προάσπιση των εφήβων από την επιρροή της καπνοβιομηχανίας και η ενεργοποίηση της φορολογίας μπορούν να καθορίσουν το αν ο 21ος αιώνας θα είναι η εποχή της πλήρους απελευθέρωσης από τον καπνό — ή της αναγέννησής του με νέα, πιο ύπουλα πρόσωπα.
- Ιρανικά πυραυλικά πλήγματα σε αμερικανικές βάσεις στο Κατάρ: Σκηνικό πολέμου στον Κόλπο
- ΠΟΥ: Ο παγκόσμιος πόλεμος κατά του καπνίσματος και τα νέα μέτωπα
- Η Ευρώπη τρέμει: Ο Τραμπ μπορεί να της κόψει το internet
- Πώς οι Grateful Dead έβαλαν τα θεμέλια για το διαδίκτυο και τα social media
- Ιράν: Το ρίσκο και οι συνέπειες από ενδεχόμενο κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ