Θα τολμήσει το Ιράν να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ;

Οι αεροπορικές επιθέσεις των ΗΠΑ στο Ιράν επαναφέρουν τον εφιάλτη του αποκλεισμού του στενού που διακινεί το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου. Ποιες είναι οι πραγματικές επιπτώσεις, τι φοβούνται οι αγορές και ποια είναι τα σενάρια για μια παγκόσμια ενεργειακή κρίση.

Ο κρίσιμος κόμβος που απειλεί να πυροδοτήσει παγκόσμιο σοκ

Καθώς ο πόλεμος Ιράν–Ισραήλ παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαπολύουν αεροπορικά πλήγματα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, η προσοχή του πλανήτη στρέφεται σε μια ζώνη που κρατά σταθερό το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα: τα Στενά του Ορμούζ. Από εκεί διέρχονται καθημερινά περίπου 20 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου – ποσότητα που αντιστοιχεί σχεδόν στο 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης.

Οποιαδήποτε διατάραξη ή αποκλεισμός της διέλευσης θα οδηγούσε σε κατάρρευση της προσφοράς, εκτίναξη των τιμών και αλυσιδωτές επιπτώσεις σε ενεργειακά εξαρτημένες οικονομίες, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ινδία, η Κίνα και η Ιαπωνία.

Τι είναι τα Στενά του Ορμούζ

Το Ορμούζ είναι ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα μήκους 160 χιλιομέτρων, που χωρίζει το Ιράν από το Ομάν. Στο στενότερο σημείο του έχει πλάτος μόλις 33 χιλιόμετρα. Συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό και εξυπηρετεί το 90% των εξαγωγών πετρελαίου του Κόλπου, κυρίως από τη Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, το Κουβέιτ, το Ιράκ και βέβαια το ίδιο το Ιράν.

Η γεωγραφική του μορφολογία –στενό, ρηχό, χωρίς δυνατότητα παράκαμψης– το καθιστά ιδανικό στόχο στρατιωτικών ή τρομοκρατικών επιθέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ και δεκαετίες, οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών το αποκαλούν «ο λαιμός της παγκόσμιας ενέργειας».

Η ιστορία των απειλών και οι προηγούμενες κρίσεις

Από την εποχή του πολέμου Ιράν–Ιράκ (1980–1988), το Ορμούζ αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων. Τότε εκτυλίχθηκε η περίφημη “Tanker War”, με επιθέσεις σε εμπορικά πλοία και πετρελαιοφόρα. Οι ΗΠΑ απάντησαν με την επιχείρηση Earnest Will, συνοδεύοντας αμερικανικά τάνκερ με πολεμικά πλοία.

Στη δεκαετία του 2010, η Τεχεράνη επανέφερε επανειλημμένα την απειλή του αποκλεισμού, ιδίως το 2011–2012, κατά την περίοδο έντασης με τις πετρελαϊκές κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ. Το 2019, η κατάσχεση του βρετανικού τάνκερ Stena Impero έδειξε ότι η απειλή παραμένει πραγματική, αν και το στενό παρέμεινε ανοικτό.

Η σημερινή απειλή: Πιο κοντά από ποτέ

Μετά την αιφνιδιαστική επίθεση των ΗΠΑ σε Φορντό, Νατάνζ και Ισφαχάν, η Τεχεράνη φαίνεται να εξετάζει πιο σοβαρά από ποτέ το ενδεχόμενο να κλείσει το Ορμούζ. Ο εκπρόσωπος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ στην εφημερίδα Kayhan ζήτησε ευθέως πυραυλικά πλήγματα κατά της βάσης των ΗΠΑ στο Μπαχρέιν και ολοκληρωτικό αποκλεισμό του στενού για πλοία δυτικών κρατών.

Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες αναφέρουν ότι μονάδες των Φρουρών της Επανάστασης έχουν ήδη αρχίσει ηλεκτρονικές παρεμβολές σε ναυτικά συστήματα, ενώ ερευνούν φορτία και προορισμούς σε διερχόμενα τάνκερ. Οι ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αυξήσει τα ασφάλιστρα μεταφοράς, ενώ σύμφωνα με το Joint Maritime Information Center, παρατηρείται πτωτική τάση στις διελεύσεις.

Οικονομικός αντίκτυπος: Πολλαπλά σοκ από ένα ενδεχόμενο κλείσιμο

Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (IEA) έχει προειδοποιήσει πως ακόμη και μια σύντομη διακοπή στη διέλευση θα μπορούσε να προκαλέσει:

Άλμα 14% στην τιμή του πετρελαίου εντός 24 ωρών
Κλυδωνισμό στις χρηματαγορές και αναζωπύρωση φόβων για παγκόσμια ύφεση
Νέες πληθωριστικές πιέσεις σε ΕΕ, ΗΠΑ και Ασία

Ο επενδυτής Ρομπ Θάμελ προειδοποιεί ότι αν το Ορμούζ κλείσει, η τιμή του πετρελαίου θα ξεπεράσει τα $100 το βαρέλι, ίσως και τα $130 – πρόκειται για παγκόσμια κρίση προσφοράς.

Υπάρχουν εναλλακτικές; Ναι, αλλά ανεπαρκείς

Οι χώρες του Κόλπου έχουν επιχειρήσει να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Ορμούζ μέσω εναλλακτικών αγωγών, αλλά η δυνατότητά τους είναι περιορισμένη:

Σαουδική Αραβία: Ο αγωγός Petroline προς την Ερυθρά Θάλασσα φτάνει έως το λιμάνι Γιανμπού, αλλά δεν ξεπερνά τα 5 εκατ. βαρέλια/ημέρα
ΗΑΕ: Ο αγωγός Abu Dhabi–Fujairah μεταφέρει 1,6 εκατ. βαρέλια/ημέρα, με αποθηκευτική δυνατότητα 70 εκατ. βαρελιών
Ιράν: Ο αγωγός Goreh–Jask, που παρακάμπτει το Ορμούζ, παραμένει ανενεργός από τον Σεπτέμβριο του 2024

Καμία από αυτές τις διαδρομές δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κυκλοφορία 20 εκατ. βαρελιών ημερησίως που εξασφαλίζει σήμερα το Ορμούζ.

Τι φοβούνται οι αγορές: Ο εφιάλτης του “συνδυασμένου πλήγματος”

Το πιο ανησυχητικό σενάριο δεν είναι απλώς ένα μπλοκάρισμα, αλλά ένας συνδυασμός κλεισίματος του Ορμούζ με στοχευμένες επιθέσεις σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, όπως είχε συμβεί το 2019 στο Abqaiq της Σαουδικής Αραβίας.

Ένα τέτοιο «διπλό χτύπημα» θα μπορούσε:

Να προκαλέσει σοβαρή έλλειψη προσφοράς
Να εκτινάξει την τιμή του πετρελαίου στα $150 και άνω
Να φέρει νέο κύμα πληθωρισμού σε ΗΠΑ και Ευρώπη
Να οδηγήσει σε ενεργειακές κρίσεις και επιδοτήσεις από κυβερνήσεις που ήδη πιέζονται

Θα το τολμήσει το Ιράν;

Σύμφωνα με αναλυτές, ένα πλήρες μπλοκάρισμα του Ορμούζ θα ισοδυναμούσε με διπλωματική αυτοχειρία. Αν η Τεχεράνη προχωρήσει, θα αντιμετωπίσει όχι μόνο κυρώσεις, αλλά και ενδεχομένως στρατιωτικά αντίποινα από έναν διεθνή συνασπισμό.

Ωστόσο, η Τεχεράνη έχει αποδείξει ότι χρησιμοποιεί την απειλή ως εργαλείο διαπραγμάτευσης. Το Ορμούζ λειτουργεί ως μοχλός πίεσης: είτε για να κάμψει τη Δύση, είτε για να κερδίσει χρόνο, είτε για να δείξει ότι διατηρεί ισχύ.

Η επίθεση των ΗΠΑ στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις δεν άνοιξε μόνο ένα νέο κεφάλαιο στη σύγκρουση Τεχεράνης–Ουάσιγκτον, αλλά έφερε την παγκόσμια οικονομία στο χείλος μιας ενεργειακής κρίσης. Το Ορμούζ δεν είναι μόνο θαλάσσιο πέρασμα – είναι συστημικός παράγοντας σταθερότητας. Αν «κλείσει», δεν θα πρόκειται για απλή τοπική ανάφλεξη, αλλά για παγκόσμιο σεισμό με πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά απόνερα.