ΗΠΑ: Η παρακμή της αυτοκρατορίας και ο «ειρηνοποιός» Τραμπ που βάζει φωτιά στον πλανήτη

Η ανακήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από τον Αμερικανό πρόεδρο έχει προκαλέσει έντονες ανησυχίες για τις επιπτώσεις στην πολιτική και κοινωνική σταθερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Όπως παρατηρεί ο ιστορικός της Τέχνης Ρι Τζέι Κλαρκ στο London Review of Books, «η πολιτική μιας αυτοκρατορίας σε πτώση είναι ένα μείγμα αγριότητας και γελοιότητας», σκιαγραφώντας τη διακυβέρνηση Τραμπ ως προάγγελο ενός μεταβαλλόμενου και αβέβαιου κόσμου.

Συμβολισμοί εξουσίας και κοινωνική αναταραχή

Σηματοδοτώντας μια νέα εποχή πολιτικής πόλωσης, η εορτή των 79ων γενεθλίων του Ντόναλντ Τραμπ –σε συνδυασμό με την επέτειο των 250 χρόνων του αμερικανικού στρατού– εξελίχθηκε σε πεδίο διαμαρτυριών. Σε περισσότερες από 2.000 πόλεις, πλήθη φώναζαν το σύνθημα «No Kings», αποδοκιμάζοντας την προσωπολατρία και την αυταρχική στροφή της διακυβέρνησης. Παράλληλα, η επίθεση υπερσυντηρητικού ενόπλου σε στελέχη των Δημοκρατικών προσέθεσε ένα ακόμα ανησυχητικό στοιχείο στην ήδη έκρυθμη πολιτική ατμόσφαιρα.

Από «ειρηνοποιός» σε πυροδότης συγκρούσεων

Ο Ντόναλντ Τραμπ, που το 2016 αυτοπαρουσιαζόταν ως «ειρηνοποιός» και υποσχόταν λύσεις σε παγκόσμιες κρίσεις, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο κατηγοριών ότι οξύνει τις συγκρούσεις εντός και εκτός ΗΠΑ. Κατά την πρώτη του θητεία είχε εξετάσει το ενδεχόμενο χρήσης του στρατού κατά «ανυπάκουων» πολιτών –μια επιλογή που θρυμματίζει θεσμικές ισορροπίες και επαναφέρει μνήμες σκοτεινών εποχών για τη δημοκρατία.

Η κρίση Ισραήλ–Ιράν, ο ρόλος των ΗΠΑ και το δίλημμα Τραμπ

Η Ουάσινγκτον έχει ήδη εμπλακεί ενεργά στη σύγκρουση Μέσης Ανατολής, χωρίς καν να έχει προηγηθεί επίσημη απόφαση πολέμου. Αμερικανικά πολεμικά πλοία και αντιπυραυλικά συστήματα συνέδραμαν το Ισραήλ στην αναχαίτιση ιρανικών επιθέσεων, ενώ το CENTCOM παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τις ιρανικές εκτοξεύσεις μέσω δορυφόρων. Ωστόσο, η ευρύτερη προετοιμασία των ΗΠΑ για στρατιωτική κλιμάκωση μοιάζει ελλιπής: βομβαρδιστικά έχουν αποσυρθεί από την περιοχή και ένα από τα δύο αεροπλανοφόρα έχει ήδη αναχωρήσει.

Παρά την εμφανή επιφυλακτικότητα της Ουάσινγκτον, η σύγκρουση βαθαίνει. Μετά τα ιρανικά πλήγματα σε ισραηλινές πόλεις, το Τελ Αβίβ απάντησε με επιθέσεις σε κρίσιμες πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Φορντό και την Ισφαχάν, ανεβάζοντας τον πήχη της αντιπαράθεσης. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου δεν κρύβει πλέον τους στόχους του: μιλά ανοιχτά για την «ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος». Και μαζί με αυτόν, αυξάνονται οι πιθανότητες οι Ηνωμένες Πολιτείες να συρθούν –εκούσια ή ακούσια– σε έναν καταστροφικό πόλεμο.

Το δίλημμα του «ειρηνοποιού»

Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε οικοδομήσει την πολιτική του ταυτότητα πάνω στην υπόσχεση αποφυγής «αιώνιων πολέμων». Είχε αποστείλει επιστολή προς τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, καλώντας σε επανεκκίνηση του διαλόγου. Στα τέλη Μαρτίου, ο ειδικός απεσταλμένος του, Στιβ Γουίτκοφ, είχε ήδη πραγματοποιήσει πέντε γύρους συνομιλιών μέσω Ομάν. Ο επόμενος ήταν προγραμματισμένος για την περασμένη Κυριακή — αλλά δεν έγινε ποτέ. Ο αρχιτέκτονας της ιρανικής πυρηνικής στρατηγικής, Αλί Σαμχανί, σκοτώθηκε σε ισραηλινή επίθεση, και η Τεχεράνη αποσύρθηκε από κάθε διάλογο.

Έτσι, ο πρόεδρος των ΗΠΑ βρίσκεται πλέον εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση που ο ίδιος δημιούργησε. Αποσύροντας τη χώρα του από τη συμφωνία JCPOA το 2018 —την οποία αποκαλούσε «καταστροφή»— επέτρεψε στο Ιράν να φτάσει σήμερα να διαθέτει επαρκές απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου για έξι πυρηνικές βόμβες, έστω κι αν ακόμη δεν διαθέτει επιχειρησιακό μηχανισμό εκτόξευσης.

Σε χθεσινή του ανάρτηση, ο Τραμπ επέμεινε πως «ειρήνη είναι δυνατή». Μα η πραγματικότητα τον διαψεύδει.

Ο Νετανιάχου ανεβάζει τον πήχη – και σπρώχνει τις ΗΠΑ

Παρά τις όποιες επιφυλάξεις του Λευκού Οίκου, η ισραηλινή ηγεσία φαίνεται αποφασισμένη να επιβάλει τους δικούς της όρους. Ο Νετανιάχου, ενισχυμένος από αμερικανική στρατιωτική βοήθεια ύψους 22,7 δισ. δολαρίων από τον Οκτώβριο του 2023, έχει κλιμακώσει τις επιθέσεις όχι μόνο στη Γάζα, αλλά και στον Λίβανο και τη Συρία. Τον Φεβρουάριο, ο Τραμπ ενέκρινε ακόμη 8 δισ. για νέα στρατιωτικά πακέτα, χωρίς να ασκήσει καμία πολιτική ή οικονομική πίεση προς το Ισραήλ.

Ακόμη και στις φάσεις φαινομενικής αποστασιοποίησης, ο Τραμπ δεν αμφισβήτησε την ισραηλινή στρατηγική. Το μήνυμα είναι σαφές: η Ουάσινγκτον στηρίζει, αλλά δεν ελέγχει.

Εσωτερικά ρήγματα και το τέλος των ψευδαισθήσεων

Η ρητορική ενότητας έχει αρχίσει να φθείρεται και στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Οι σκληροπυρηνικοί Ρεπουμπλικάνοι, όπως ο γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκρέιαμ, ζητούν «σκληρή απάντηση» και δηλώνουν ότι η Αμερική πρέπει να πάει «μέχρι τέλους». Όμως, οι απομονωτιστές υποστηρικτές του Τραμπ, κυρίως από το στρατόπεδο των MAGA, αντιδρούν εντονότερα στην πιθανότητα ενός πολέμου που δεν εξυπηρετεί άμεσα τα εθνικά συμφέροντα.

Μόλις έναν μήνα πριν, σε ομιλία του από τη Σαουδική Αραβία, ο Αμερικανός πρόεδρος περιέγραφε ένα «χρυσό μέλλον» για τη Μέση Ανατολή, βασισμένο στο εμπόριο και την περιφερειακή σταθερότητα. Σήμερα, βρίσκεται ένα βήμα πριν από την πολεμική εμπλοκή. Νέα αντιτορπιλικά αποστέλλονται, το USS Nimitz αλλάζει πορεία, αεροπλάνα ανεφοδιασμού τίθενται σε επιφυλακή. Κι όλα αυτά, χωρίς σαφή εντολή, χωρίς εθνική συναίνεση, χωρίς στρατηγικό σχέδιο.

Ο Τραμπ ενδέχεται να θεωρεί ότι η πίεση θα λυγίσει το Ιράν. Αλλά στην Τεχεράνη, η πίεση έχει μετατραπεί σε αγώνα επιβίωσης. Και όταν ένα καθεστώς παλεύει για την ύπαρξή του, τότε είναι που οι αποφάσεις του γίνονται απρόβλεπτες και δυνητικά καταστροφικές.

Η Ισλαμική Δημοκρατία ίσως καταρρεύσει. Ίσως όμως συμπαρασύρει μαζί της και την ευρύτερη περιοχή. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες —θέλοντας και μη— είναι ήδη μέσα στο μάτι του κυκλώνα.

Μεταναστευτική πολιτική ακραίων μέτρων

Η σκλήρυνση της στάσης απέναντι στους μετανάστες κορυφώθηκε μέσα στο έτος:

Τον Ιανουάριο, η κυβέρνηση ήρε το καθεστώς προστασίας για 600.000 Βενεζουελάνους.
Τον Μάρτιο, ενεργοποιήθηκε νομοθεσία του 18ου αιώνα για άμεσες απελάσεις.
Στις 30 Μαΐου, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε την αποπομπή 530.000 μεταναστών από Βενεζουέλα, Νικαράγουα, Κούβα και Αϊτή.

Τα μέτρα αυτά εντάσσονται στη στρατηγική «μαζικότερης απέλασης στην Ιστορία», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Τραμπ.

Στρατός στους δρόμους: Το Λος Άντζελες στο επίκεντρο

Αγνοώντας τη βούληση τοπικών αρχών, ο Τραμπ διέταξε την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στο Λος Άντζελες, ενισχύοντας τον αυταρχικό χαρακτήρα της μεταναστευτικής πολιτικής του. Εκτιμάται ότι στις ΗΠΑ ζουν περίπου 14 εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς νόμιμα έγγραφα, με τους αναλυτές να προειδοποιούν για τις κοινωνικές, οικονομικές και ανθρωπιστικές συνέπειες μιας τόσο ακραίας πολιτικής.

Κογκρέσο, αντιδράσεις και προσπάθεια αποπροσανατολισμού

Η στρατηγική Τραμπ δεν στοχεύει μόνο στον έλεγχο των συνόρων, αλλά –όπως επισημαίνει η Κάθριν Κλύβερ Ασμπροκ– λειτουργεί και ως αντιπερισπασμός απέναντι σε εσωτερικά προβλήματα:

Δυσαρέσκεια για την οικονομική πολιτική.
Αντιδράσεις για τον προϋπολογισμό και τη φορολογία.
Νομοθετικές πρωτοβουλίες που διχάζουν το Κογκρέσο.

Η αμερικανική κοινωνία έχει αντέξει σε περιόδους έντονης πόλωσης, αλλά η σημερινή συνθήκη δοκιμάζει τα όρια της δημοκρατικής αντοχής.

Μια σπάνια αυτοκριτική και το ερώτημα της συνέχειας

Αξιοσημείωτη είναι η διαφοροποίηση του Τραμπ από τον Έλον Μασκ σε θέματα δημόσιων οικονομικών, μια σπάνια ένδειξη αυτοκριτικής. Ωστόσο, παραμένει ασαφές αν αυτή η απόσταση προμηνύει πιο μετριοπαθείς πολιτικές ή αν αποτελεί απλώς τακτικό ελιγμό εν όψει εκλογών.

Με πληροφορίες από: ARD, taz, surplus, Deutsche Welle