NewsEdit Το μέλλον των πυρηνικών διαπραγματεύσεων και οι κίνδυνοι αντιποίνων μετά το χτύπημα του Ισραήλ. Ο Ρίτσαρντ Χάας γράφει στο The Project Syndicate για όσα πιθανώς κρύβονται πίσω από τον πόλεμο Ισραήλ -Ιράν που μόλις ξεκίνησε.
Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να δοθεί μια οριστική εκτίμηση σχετικά με την επιτυχία των αεροπορικών επιδρομών του Ισραήλ στο Ιράν. Η αξιολόγηση αυτή θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, όπως η έκταση και οι συνέπειες των ζημιών, ο χρόνος που θα χρειαστεί το Ιράν για να ανακτήσει όσα έχασε, καθώς και το πόσο σοβαρά έχει διαταραχθεί η στρατιωτική και πυρηνική του ηγεσία.
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι ισραηλινές επιθέσεις οδήγησαν στον θάνατο ανώτερων στρατιωτικών στελεχών και σημαντικών προσώπων του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Επιπλέον, φαίνεται πως το Ισραήλ υποβάθμισε περαιτέρω την ιρανική αντιαεροπορική άμυνα, έπληξε επιπλέον στρατιωτικούς στόχους και τουλάχιστον μία εγκατάσταση σχετιζόμενη με τα πυρηνικά – ενδεχομένως και περισσότερες.
Παρά τους ισχυρισμούς του Ισραήλ περί προληπτικής δράσης, οι επιθέσεις αυτές αποτελούν τυπικό παράδειγμα προληπτικού πλήγματος απέναντι σε μια αναδυόμενη απειλή, όχι σε άμεσο κίνδυνο. Η διάκριση αυτή έχει νομικές και διπλωματικές προεκτάσεις, καθώς τα προληπτικά χτυπήματα θεωρούνται συχνά περισσότερο αμφιλεγόμενα και εντάσσονται στις λεγόμενες πολεμικές επιλογές. Αντίθετα, οι προληπτικές επιθέσεις ως μέτρο αυτοάμυνας τείνουν να είναι πιο αποδεκτές.
Για το Ισραήλ, όμως, αυτές οι διαφορές είναι μάλλον θεωρητικές: έχει ήδη πραγματοποιήσει παρόμοια –αν και πιο περιορισμένα– πλήγματα κατά των αναδυόμενων πυρηνικών προγραμμάτων στο Ιράκ και τη Συρία στο παρελθόν. Παράλληλα, η δράση κατά του Ιράν συσπειρώνει την ισραηλινή κοινωνία σε ένα από τα ελάχιστα ζητήματα όπου επικρατεί ευρεία συναίνεση, παρά τις βαθιές διαιρέσεις για τον πόλεμο στη Γάζα, τη δικαιοσύνη και τις σχέσεις κράτους-θρησκείας.
Ανεπαρκείς εξηγήσεις για το χρονοδιάγραμμα της επίθεσης
Οι λόγοι για τους οποίους το Ισραήλ επέλεξε να προχωρήσει τώρα σε αυτή την επιχείρηση παραμένουν ασαφείς. Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε πως «τους τελευταίους μήνες το Ιράν έχει κάνει βήματα που δεν είχε κάνει ποτέ πριν – βήματα για την εξοπλιστική χρήση εμπλουτισμένου ουρανίου». Ωστόσο, μένει να φανεί αν υπήρχαν νέες πληροφορίες ή εκτίμηση σχετικά με τις δυνατότητες και τις προθέσεις της Τεχεράνης.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) είχε επισημάνει πως το Ιράν συνέχιζε την παραγωγή υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου χωρίς διαφάνεια ως προς τις σχετικές δραστηριότητές του. Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατα Αμερικανοί αξιωματούχοι πληροφοριών είχαν εκτιμήσει ότι η Τεχεράνη δεν είχε ακόμη λάβει απόφαση για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα που βασίζονται κυρίως σε δηλώσεις Ισραηλινών αξιωματούχων, οι ΗΠΑ γνώριζαν εκ των προτέρων για την επικείμενη επίθεση και δεν προσπάθησαν να τη σταματήσουν. Αν και αναμένεται να αποκαλυφθεί αν δόθηκε πράσινο ή απλά κίτρινο φως στην επιχείρηση, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι δεν υπήρξε αυστηρή αντίθεση – όπως έχει συμβεί στο παρελθόν.
Διεθνείς αντιδράσεις και αβέβαιες ισορροπίες
Παράλληλα, Αμερικανοί αξιωματούχοι προσπαθούν να αποστασιοποιήσουν τις ΗΠΑ από την ισραηλινή ενέργεια, τονίζοντας ότι το Ισραήλ έδρασε μονομερώς και πως το Ιράν δεν πρέπει να απαντήσει πλήττοντας αμερικανικές δυνάμεις. Παραμένει ασαφές σε ποιο βαθμό η Ουάσιγκτον θα βοηθήσει το Ισραήλ σε τυχόν μελλοντικές στρατιωτικές ενέργειες ή στην άμυνά του απέναντι σε πιθανές ιρανικές αντιδράσεις.
Οι πιθανότητες επανέναρξης των διαπραγματεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν για τα πυρηνικά – κάτι που έχει υποστηρίξει ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ – φαίνονται πλέον απομακρυσμένες.
Όπως και στην αρχή του άρθρου, είναι πρόωρο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για την επιτυχία της επιχείρησης. Το τι πραγματικά επετεύχθη, ο χρόνος που θα χρειαστεί το Ιράν να ανακάμψει και ο βαθμός διατάραξης της ηγεσίας του παραμένουν άγνωστα. Ένα σχετικό ερώτημα αφορά επίσης το κατά πόσο η επίθεση μπορεί να επηρεάσει τη συνοχή του ιρανικού καθεστώτος – ίσως στόχος του ισραηλινού πλήγματος.
Αβεβαιότητα για τα ιρανικά αντίποινα και περιφερειακές εξελίξεις
Ένας δεύτερος κρίσιμος παράγοντας είναι το εύρος των μελλοντικών ιρανικών αντιποίνων. Η αρχική αντίδραση της Τεχεράνης ήταν σχετικά περιορισμένη: περίπου εκατό drones εκτοξεύθηκαν κατά του Ισραήλ, έναν κίνδυνο για τον οποίο η χώρα ήταν καλά προετοιμασμένη. Στη συνέχεια όμως σημειώθηκαν κύματα βαλλιστικών πυραύλων.
Το βασικό ερώτημα πλέον είναι τι άλλο θα επιχειρήσει το Ιράν, είτε κατά του Ισραήλ είτε εναντίον στόχων ισραηλινού ενδιαφέροντος ανά τον κόσμο. Ωστόσο, δεδομένων των αποκαλυφθεισών αδυναμιών του Ιράν, δεν είναι σαφές αν διαθέτει πραγματικά ελκυστικές επιλογές.
Μένει επίσης να φανεί αν η Τεχεράνη θα στοχοποιήσει τις ΗΠΑ – οι οποίες απέσυραν μέρος του προσωπικού τους από την περιοχή ενόψει πιθανού πλήγματος – ή κάποιο από τα αραβικά κράτη γειτονικά της. Παρόλο που το Ιράν προσπαθεί να βελτιώσει τις σχέσεις του με τα κράτη του Κόλπου, δεν μπορεί να αποκλειστεί μια παρέμβαση στην ενεργειακή βιομηχανία της περιοχής.
Μια τέτοια κίνηση θα έθετε σε κίνδυνο τη θέση της Τεχεράνης στον Κόλπο αλλά θα οδηγούσε σε αύξηση της τιμής του πετρελαίου – ήδη αυξημένη μετά τις επιθέσεις – προκαλώντας οικονομικό κόστος στη Δύση αλλά πιθανώς αυξάνοντας τα ιρανικά έσοδα σε μια περίοδο όπου η άρση των κυρώσεων δεν διαφαίνεται άμεσα στον ορίζοντα.
Επόμενα βήματα και διεθνείς συμμαχίες
Εξετάζεται επίσης το ενδεχόμενο νέων ισραηλινών χτυπημάτων σε γνωστές ή ύποπτες πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν, εξέλιξη την οποία έχουν ήδη προαναγγείλει τόσο ο Νετανιάχου όσο και ο Τραμπ. Και αυτό απαιτεί αξιολόγηση όσων έχουν επιτευχθεί μέχρι στιγμής καθώς και των πιθανών συνεπειών.
Το Ιράν, προσπαθώντας να αποτρέψει ανάλογες μελλοντικές επιθέσεις, θα πρέπει να αποφασίσει αν θα εντείνει τις πυρηνικές δραστηριότητές του, αν θα ανασυγκροτήσει το πρόγραμμά του σε πιο δυσπρόσιτες εγκαταστάσεις ή αν θα συνεχίσει τη συνεργασία με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας.
Την κατάσταση περιπλέκει ακόμη περισσότερο το ενδεχόμενο εμπλοκής τρίτων χωρών όπως η Κίνα, η Ρωσία, ή η Bόρεια Κορέα, χώρες με εμπειρία στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Παραμένει ανοιχτό πώς θα αντιδράσουν τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ σε περίπτωση τέτοιας βοήθειας προς την Τεχεράνη.
Zητήματα πολιτικής και ερωτήματα χωρίς απάντηση
Πριν καταλήξει κανείς στο αν η στρατιωτική δράση ήταν όντως η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή πολιτικής, απαιτείται ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με τα περιθώρια διαπραγμάτευσης ή επαλήθευσης ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Iράν. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τις πολιτικές αντιδράσεις τόσο στο Ισραήλ όσο και στην Τεχεράνη ως προς τη δυνατότητα αποφυγής των πληγμάτων.
Aυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις για όσα συνέβησαν ή όσα μπορεί να ακολουθήσουν.
Tο μόνο βέβαιο είναι πως ένα νέο κεφάλαιο ξεκινά στη γεμάτη συγκρούσεις Μέση Ανατολή.
*Ο Richard Haass, Ομότιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ανώτερος σύμβουλος στο Centerview Partners και διακεκριμένος ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, διετέλεσε προηγουμένως Διευθυντής Σχεδιασμού Πολιτικής στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (2001-03) και ήταν ειδικός απεσταλμένος του Προέδρου George W. Bush στη Βόρεια Ιρλανδία και Συντονιστής για το Μέλλον του Αφγανιστάν. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου The Bill of Obligations: The Ten Habits of Good Citizens (Penguin Press, 2023) και του εβδομαδιαίου ενημερωτικού δελτίου της Substack Home & Away .