NewsEdit Ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας μίλησε για την ανάγκη συγκρότησης ενός νέου σχεδίου που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές αγωνίες – Εκτενές ρεπορτάζ από τη Michelle Goldberg στους New York Times
Η διεθνής Δεξιά συντονίζεται – η Αριστερά ακόμη ψάχνεται
Με αφορμή τη 2η Διεθνή Διάσκεψη του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα στην Αθήνα, οι New York Times αφιέρωσαν εκτενές άρθρο στη στρατηγική υστέρηση της παγκόσμιας Αριστεράς απέναντι στη ραγδαία και καλά οργανωμένη διεθνή άνοδο της Ακροδεξιάς. Όπως σημειώνει η πολιτική σχολιάστρια Michelle Goldberg, ενώ κινήσεις όπως η CPAC και οργανισμοί τύπου “Patriots for Europe” αναπτύσσουν παγκόσμια δίκτυα με σαφές πολιτισμικό και ιδεολογικό πρόταγμα, η προοδευτική πλευρά δείχνει ακόμη διστακτική, χωρίς ξεκάθαρο όραμα ή κοινό βηματισμό.
Η δήλωση Τσίπρα: Πρέπει να αγωνιστούμε για έναν δημοκρατικό καπιταλισμό
Μιλώντας στην αρθρογράφο των NYT, ο Αλέξης Τσίπρας υποστήριξε πως το στοίχημα για τις προοδευτικές δυνάμεις δεν είναι η αναβίωση του σοσιαλιστικού παρελθόντος, αλλά η διαμόρφωση ενός δημοκρατικού καπιταλισμού ικανού να σταθεί απέναντι στην ανερχόμενη ολιγαρχία και τον αυταρχισμό. Όπως είπε, πρόκειται για ένα σχέδιο που πρέπει «να προσεγγίσει την κατακερματισμένη προσοχή των ανθρώπων και να μιλήσει στις υπό διαμόρφωση ελπίδες τους», τονίζοντας ότι «αυτό καθιστά την πραγματοποίηση των πρώτων μικρών βημάτων ακόμη πιο σημαντική».
Η απώλεια του προοδευτικού αφηγήματος
Το άρθρο διατρέχει την αδυναμία της σημερινής Αριστεράς να μιλήσει με αποτελεσματικό τρόπο στις μάζες. Η ίδια η Goldberg σημειώνει την ειρωνεία ότι η διεθνιστική Δεξιά φαίνεται πιο καλά οργανωμένη από την – κατ’ εξοχήν διεθνιστική – Αριστερά. Θεσμοί που παραδοσιακά φιλοξενούσαν προοδευτικά δίκτυα, όπως πανεπιστήμια και διεθνείς ΜΚΟ, βρίσκονται πλέον υπό επίθεση. Παράλληλα, η επικοινωνιακή τους γλώσσα έχει γίνει τεχνοκρατική και αποξενωτική, γεγονός που υπονομεύει τη μαζική απεύθυνση.
Από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στον Μιλέι – μια χαμένη αίσθηση πεπρωμένου
Η Michelle Goldberg επισημαίνει ότι η Δεξιά παγκοσμίως επενδύει σε ένα εναλλακτικό, αν και επικίνδυνο, όραμα – μια δυστοπική ουτοπία που εμπνέει τους υποστηρικτές της. Αντίθετα, η Αριστερά δείχνει να έχει χάσει την ιστορική αίσθηση προοδευτικής κατεύθυνσης, όπως την εξέφραζε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και αναδείκνυε πολιτικά ο Μπαράκ Ομπάμα. Σήμερα, λέει η αρθρογράφος, η κυρίαρχη προοδευτική διάθεση μοιάζει να είναι ένα μείγμα «σύγχυσης και απελπισίας».
Ο ρόλος του Ινστιτούτου Τσίπρα – και του Μπέρνι Σάντερς
Στη 2η Διεθνή Διάσκεψη συμμετείχαν προοδευτικοί ηγέτες από Ευρώπη, ΗΠΑ, Τουρκία και Λατινική Αμερική. Ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς μίλησε εξ αποστάσεως, λέγοντας ότι «ήρθε η ώρα να οικοδομήσουμε ένα διεθνές προοδευτικό σοσιαλιστικό κίνημα». Η Διάσκεψη, πρώτη μετά την επανεκλογή Τραμπ, έρχεται ως αντίβαρο στην εντεινόμενη συντονισμένη δράση της εθνικιστικής Δεξιάς.
Το μήνυμα: Ένα νέο ξεκίνημα, όχι ένα βαρύ παρελθόν
Κλείνοντας το άρθρο, η Goldberg υπογραμμίζει ότι η νέα προοδευτική στρατηγική πρέπει να απαντήσει στο βασικό ερώτημα της εποχής: Πώς κάνεις πολιτική όταν το έδαφος έχει αλλάξει τόσο ριζικά; Η απάντηση του Τσίπρα, όσο ατελής κι αν είναι προς το παρόν, δείχνει μια προσπάθεια απομάκρυνσης από τις ιδεολογικές αγκυλώσεις του παρελθόντος – προς την κατεύθυνση ενός νέου, ρεαλιστικού και ταυτόχρονα εμπνευσμένου σχεδίου.
Ολόκληρο το άρθρο των New York Times:
«Αποτελεί μια παράξενη ειρωνεία ότι τα τελευταία χρόνια η εθνικιστική δεξιά έχει γίνει πολύ καλύτερη στην διεθνή οργάνωση και συντονισμό από την φαινομενικά κοσμοπολίτικη αριστερά. Η Συντηρητική Πολιτική Δράση, ή CPAC, έγινε παγκόσμια κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ· διοργανώνει συγκεντρώσεις στο Ισραήλ, τη Νότια Κορέα, την Ουγγαρία και την Αργεντινή, μεταξύ άλλων χωρών. Οι Αμερικανοί συντηρητικοί έχουν ένα αυξανόμενο πάνθεον διεθνών ηγετών από τους οποίους αντλούν έμπνευση, συμπεριλαμβανομένων των Βίκτορ Όρμπαν από την Ουγγαρία, Ναΐμπ Μπουκέλε από το Ελ Σαλβαδόρ και Χαβιέ Μιλέι από την Αργεντινή.
Αυτή η διεθνής δεξιά ανταλλάσσει ιδέες και memes. Τα μέλη της στηρίζουν το ένα το άλλο πέρα από τα σύνορα. Ένα σταθερό ρεύμα Αμερικανών συντηρητικών στελεχών, συμπεριλαμβανομένου του επιδραστικού στρατηγού Κρις Ρούφο, έχει περάσει από το κρατικά ευθυγραμμισμένο Ινστιτούτο Δούναβη στην Ουγγαρία, μαθαίνοντας από την επιτυχημένη πορεία της χώρας στη χρήση του κράτους για να συντρίψει τις φιλελεύθερες θεσμικές δομές. Νωρίτερα φέτος, μέλη του κινήματος Make America Great Again από τον Άλεξ Τζόουνς μέχρι τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς συσπειρώθηκαν γύρω από έναν υπερεθνικιστή Ρουμάνο προεδρικό υποψήφιο που είχε αποκλειστεί λόγω κατηγοριών για ρωσική παρέμβαση. Αυτή την εβδομάδα, η εθνικιστική ομάδα Patriots for Europe Foundation διοργάνωσε μια Διάσκεψη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με μέλη της δεξιάς κυβέρνησης της Ινδίας, με στόχο την οικοδόμηση μιας συμμαχίας βασισμένης στην «πολιτισμική κυριαρχία» — σε αντίθεση με τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα — και την πάλη κατά του ισλαμισμού.
Δεν υπάρχει τίποτα που να συγκρίνεται με αυτό το παγκόσμιο δίκτυο, στην άλλη πλευρά -των προοδευτικών- το οποίο είναι ένα σημάδι της βαθιάς κρίσης της αριστεράς.
Εν μέρει, το πρόβλημα των προοδευτικών είναι ζήτημα αδράνειας. Για δεκαετίες, όταν οι άνθρωποι της αριστεράς συντονίζονται πέρα από τα σύνορα, συχνά το κάνουν μέσω φιλελεύθερων θεσμών: διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ, διεθνών ΜΚΟ, ακαδημαϊκών συνεδρίων.
Αυτοί οι θεσμοί τείνουν να ευνοούν τρόπους επικοινωνίας που είναι εξαιρετικά εξειδικευμένοι και γραφειοκρατικοί. (Για να είναι μέρος της σφαίρας του Ο.Η.Ε., για παράδειγμα, οι grassroots φεμινιστικές ομάδες συχνά πρέπει να μάθουν τη γλώσσα του: “ενσωμάτωση θεμάτων φύλου,” “S.H.R.H.,” “φορείς υποχρεώσεων.”) “Οι προοδευτικές δυνάμεις, η αριστερά και οι σοσιαλιστικές δυνάμεις, έχασαν τον τρόπο επικοινωνίας με τον κόσμο,” μου είπε ο Αλέξης Τσίπρας, αριστερός πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας. Έγιναν, είπε, “πιο συστημικές.”
Και τώρα τα συστήματα που στήριζαν την αριστερά — ιδίως στον πανεπιστημιακό χώρο και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί — είναι υπό συντονισμένη επίθεση. “Η αριστερά βασικά εξαρτιόταν από μια φανταστική άποψη της σταθερότητας των θεσμών,” είπε ο Σουμπίρ Σίνχα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, ο οποίος έχει μελετήσει τους δεσμούς μεταξύ των ακροδεξιών κινημάτων στην Ινδία και την Ευρώπη. Οι προοδευτικοί, είπε, ούτε ανέμεναν ούτε σχεδίασαν πώς θα μπορούσαν να απαντήσουν στο κεντρικό ερώτημα της εποχής μας: «Πώς θα κάνεις πολιτική όταν το έδαφος έχει αλλάξει τόσο δραματικά κάτω από τα πόδια σου;»
Μέρος αυτού του σχεδιασμού έχει αρχίσει πια, αν και καθυστερημένα. Αυτήν την εβδομάδα, ο Τσίπρας συγκάλεσε μια Διάσκεψη στην Αθήνα με προοδευτικούς από την Ευρώπη, την Τουρκία, τη Λατινική Αμερική και τις Ηνωμένες Πολιτείες για να συζητήσουν την παγκόσμια κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ήταν η δεύτερη τέτοια συνάντηση που οργάνωσε, και η πρώτη από την επανεκλογή του Τραμπ. Μεταξύ των ομιλητών ήταν ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς, ο οποίος συμμετείχε εξ αποστάσεως. «Οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές σε όλο τον κόσμο οργανώνονται αποτελεσματικά, και νομίζω ότι ήρθε η ώρα να οικοδομήσουμε ένα διεθνές προοδευτικό σοσιαλιστικό κίνημα, και αυτό είναι ένα βήμα προς τα εμπρός», είπε.
Μια πρόκληση για την αριστερά είναι να καταλάβει πάνω σε τι θα χτιστεί αυτό το κίνημα. Η Δεξιά έχει μια σαφή εικόνα του κόσμου που θέλει να δημιουργήσει, μια εικόνα που φαίνεται ουτοπική για τους υποστηρικτές της, όσο δυστοπική κι αν φαίνεται για τους υπόλοιπους από εμάς. Έχει μια αίσθηση δυναμικής και πεπρωμένου. Αυτό είναι που έχουν χάσει οι προοδευτικοί, πρώτα με την πτώση του κομμουνισμού και στη συνέχεια με την παρακμή του φιλελευθερισμού. Ένα από τα πιο συχνά επαναλαμβανόμενα αποφθέγματα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ από τον Μπαράκ Ομπάμα ήταν το εξής: «Η καμπύλη του ηθικού σύμπαντος είναι μακρά, αλλά κλίνει προς τη δικαιοσύνη.» Μέχρι πριν από περίπου μια δεκαετία, φαινόταν, τουλάχιστον σε κοσμοπολίτικους κύκλους, ότι ο κόσμος κινείτο αναπόφευκτα προς τον διαφωτισμό, περισσότερη ισότητα και βαθύτερη ολοκλήρωση.
Ιδιαίτερα μετά την επανεκλογή του Τραμπ, αυτή η αισιοδοξία έχει σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί. Εκτός από τις αριστερές παρυφές, όπου οι άνθρωποι συνεχίζουν να καλλιεργούν χιλιαστικές ελπίδες επανάστασης, η κυρίαρχη προοδευτική διάθεση φαίνεται να είναι ένας συνδυασμός σύγχυσης και απελπισίας. “Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε χάσει το όραμά μας για το μέλλον και την ικανότητά μας να πείσουμε τους ανθρώπους ότι αν οι προοδευτικοί αναλάβουν τη διακυβέρνηση, το μέλλον τους θα είναι διαφορετικό,” μου είπε ο Τσίπρας. “Πρέπει να το συζητήσουμε αυτό ανοιχτά.”
Ρώτησα τον Τσίπρα αν βλέπει παγκόσμιους ηγέτες που δημιουργούν ένα μοντέλο που θα μπορούσε να αντισταθμίσει την αυταρχική απειλή. Ήταν επιφυλακτικός. Ως παιδί, είπε, ήταν μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας της Ελλάδας. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, άρχισε να πιστεύει ότι μια κοινωνία δεν μπορεί να είναι ελεύθερη και να βασίζεται στην ισότητα χωρίς δημοκρατία. Αυτές τις μέρες, είπε, έχει αρχίσει να πιστεύει ότι η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή που, δυστυχώς, “πρέπει να αγωνιστούμε όχι για έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό, αλλά για έναν δημοκρατικό καπιταλισμό,” που θα αντιτίθεται στην ανερχόμενη ολιγαρχία και στον αυταρχισμό. Το να βρούμε πώς ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να προσεγγίσει την κατακερματισμένη προσοχή των ανθρώπων και να μιλήσει στις υπό διαμόρφωση ελπίδες τους, είναι ένα πολύ μεγάλο διακύβευμα. Που καθιστά την πραγματοποίηση των πρώτων μικρών βημάτων ακόμη πιο σημαντική».
Το άρθρο της Michelle Goldberg δημοσιεύτηκε στους New York Times στις 11 Ιουνίου 2025.