NewsEdit Γνωρίζουμε πολλά για τα ενδιαφέροντα του Λεονάρντο ντα Βίντσι: τη βοτανική, την ανθρώπινη ανατομία, τις μελέτες για την πτήση και την υδραυλική, τις πολεμικές μηχανές, την αξεπέραστη ζωγραφική του, ακόμη και τη φήμη του ότι εγκατέλειπε έργα ημιτελή. Όμως τι γνωρίζουμε πραγματικά για τον άνθρωπο πίσω από τη μεγαλοφυΐα; Τι ξέρουμε για τις επιθυμίες του, για τον ερωτευμένο Λεονάρντο;
Ο ίδιος δεν άφησε πίσω του κάποιο ημερολόγιο ή προσωπικές εξομολογήσεις. Το ενδιαφέρον του παρέμεινε στραμμένο κυρίως προς τον εξωτερικό κόσμο. Ωστόσο, βιογράφοι και μελετητές – από τον Τζόρτζιο Βαζάρι του 16ου αιώνα μέχρι τον Σίγκμουντ Φρόιντ – ανέτρεξαν στα χιλιάδες φύλλα των σημειώσεών του για να αναζητήσουν ίχνη του εσωτερικού του κόσμου.
Leonardo: μια όπερα για τον ιδιωτικό Λεονάρντο
Πεντακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του, μια σύγχρονη όπερα επιχειρεί να φωτίσει την πιο προσωπική πλευρά του Αναγεννησιακού δασκάλου. Το Leonardo, έργο του συνθέτη Άλεξ Μιλς και του λιμπρετίστα Μπράιαν Μούλιν, επικεντρώνεται στις σχέσεις του καλλιτέχνη με δύο νεαρούς άνδρες: τον περιβόητο Salaí και τον ευγενή Μέλτσι.
Salaí: ο “Μικρός Διάβολος”
Ο Τζιαν Τζιάκομο Καπρότι, γνωστός με το προσωνύμιο Salaí – «Μικρός Διάβολος» – εισήλθε στο εργαστήριο του Ντα Βίντσι το 1490, σε ηλικία μόλις 10 ετών. Ο Λεονάρντο ήταν τότε γύρω στα 30. Το αγόρι από φτωχό υπόβαθρο γρήγορα απέκτησε τη φήμη του ταραχοποιού: έκλεβε από τον δάσκαλό του και τους καλεσμένους του, κατανάλωνε υπερβολικό φαγητό και γενικά ήταν δύσκολος στη διαχείριση. Παρ’ όλα αυτά, παρέμεινε στο πλευρό του Λεονάρντο για 25 ολόκληρα χρόνια.
«Ήταν ένας ατίθασος νέος, αλλά ο Λεονάρντο δεν τον απομάκρυνε ποτέ. Αυτό από μόνο του λέει πολλά», σημειώνει ο Μούλιν.
Ο “Master Francesco”
Λίγο αργότερα, γύρω στο 1505, στη ζωή του Λεονάρντο μπήκε ο Φραντσέσκο Μέλτσι – ευγενικής καταγωγής, ευγενών τρόπων και με τη σοβαρότητα ενός προσωπικού γραμματέα. Ο Λεονάρντο τον αποκαλούσε “Μάστερ Φραντσέσκο” και η σχέση τους απέκτησε γρήγορα τον χαρακτήρα στενής πνευματικής συγγένειας. Σε αντίθεση με τον Salaí, ο Μέλτσι ενσάρκωσε τη σταθερότητα και την τάξη.
Ένα ερωτικό τρίγωνο στη σκηνή
Η όπερα αποτυπώνει τη δυναμική ανάμεσα στους τρεις άνδρες. Ο Λεονάρντο, όπως σημειώνει ο Μούλιν, κινείται «ανάμεσα στις δύο σχέσεις», ενώ ο Salaí σταδιακά παραμερίζεται. Στο τέλος της ζωής του, ο καλλιτέχνης μετακομίζει στη Γαλλία με τον Μέλτσι και τον Salaí, όμως ο τελευταίος επιστρέφει στο Μιλάνο πριν από τον θάνατο του Λεονάρντο, το 1519.
Η διαθήκη του καλλιτέχνη αποκαλύπτει τη διαφορά στη θέση των δύο: στον Salaí αφήνει μόλις το μισό αμπέλι, ενώ στον Μέλτσι εμπιστεύεται τα σημειωματάριά του και το μεγαλύτερο μέρος του καλλιτεχνικού του έργου. «Είναι σαν να παίζεται ένα ιδιωτικό δράμα μεταξύ των δύο φιγούρων», σχολιάζει ο Μούλιν.
Η ομορφιά, η μούσα, ο μύθος
Ο Salaí υπήρξε – σύμφωνα με ιστορικούς και μελετητές – πρότυπο για τους πίνακες Βάκχος και Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής. Ο Μιλς τον αποκαλεί «μούσα» του Λεονάρντο: του αγόραζε ακριβά ρούχα, ταξίδευαν μαζί, όλοι σχολίαζαν την ομορφιά του. Από την άλλη, ο Μέλτσι ήταν η πνευματική του συνέχεια. Οι Μιλς και Μούλιν παρουσιάζουν τους δύο άνδρες ως τις δίδυμες πτυχές της προσωπικότητας του Λεονάρντο: τον Salaí ως τον σκοτεινό, παρορμητικό πόλο, τον Μέλτσι ως τη σταθερή, ορθολογική πλευρά.
Ο Μάρτιν Κλέιτον, επικεφαλής χαρακτικών στο Royal Collection Trust, βλέπει σε αυτή τη σύλληψη κάτι «βαθύ και αληθινό για τον χαρακτήρα του Λεονάρντο».
Ο επίλογος των δύο συντρόφων
Ο Μέλτσι διαχειρίστηκε τη μεταθανάτια κληρονομιά του Λεονάρντο με συνέπεια και ευθύνη. Αντίθετα, ο Salaí απέκτησε περισσότερους πίνακες από όσους του παραχωρήθηκαν επίσημα, γεγονός που γεννά υποψίες για κλοπή ή πλαστογράφηση. Τελικά, πέθανε σε μονομαχία με τόξο – ένα τέλος αντάξιο της αμφιλεγόμενης φύσης του.
Οι έρωτες της Αναγέννησης
Η ερωτική σχέση ενός άνδρα με έναν έφηβο δεν ήταν ξένη στην εποχή του Λεονάρντο. Στη Φλωρεντία του 15ου αιώνα, τέτοιες σχέσεις ήταν τόσο διαδεδομένες ώστε ο όρος «Florenzer» κατέληξε να σημαίνει «ομοφυλόφιλος» στη γερμανική αργκό. Παρ’ όλα αυτά, η πόλη προσπαθούσε να καταστείλει την πρακτική, ενθαρρύνοντας τις ανώνυμες καταγγελίες.
Ο Λεονάρντο συνελήφθη με την κατηγορία της σοδομίας στα 23 του. Δεν είναι σαφές αν φυλακίστηκε, αλλά η εμπειρία πιθανόν να τον ώθησε σε βαθύτερη εσωστρέφεια.
Το άρρητο ως δραματουργία
Η όπερα – ως είδος – μπορεί να υπαινίσσεται περισσότερα από όσα λέει ρητά. «Μιλά στο ασυνείδητο», λέει ο Μιλς. Για τον Κλέιτον, η σκηνική μεταφορά του Leonardo συμπληρώνει όσα δεν μπορούν να αποκαλυφθούν σε ένα μουσείο: «Φέρνει στο προσκήνιο τον αληθινό Λεονάρντο – αυτόν που οι πίνακες και τα διαγράμματα αφήνουν στη σκιά».
Με στοιχεία από το BBC.com