Η Σφαγή στο Κοντομαρί: Το χρονικό μιας οργανωμένης σφαγής

2 Ιουνίου 1941. Το χωριό Κοντομαρί στα Χανιά βυθίζεται στο πένθος. Γερμανικά στρατεύματα εισέρχονται και εκτελούν εν ψυχρώ σχεδόν όλους τους άνδρες κατοίκους.

Η σφαγή αυτή καταγράφηκε ως ένα από τα πρώτα μαζικά εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από τους Ναζί σε ευρωπαϊκό έδαφος — και το πρώτο που αποτυπώθηκε φωτογραφικά.

Η Μάχη της Κρήτης και το τίμημα της Αντίστασης

Στις 20 Μαΐου 1941, οι ναζιστικές δυνάμεις ξεκινούν την αεροπορική επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης. Παρά την επίθεση από αέρος, η αντίσταση που συναντούν δεν ήταν μόνο στρατιωτική. Ο λαός της Κρήτης, ελλείψει όπλων, πολέμησε με γεωργικά εργαλεία, πέτρες, ακόμη και με γυμνά χέρια. Νεοζηλανδοί, Αυστραλοί, Βρετανοί και Έλληνες στρατιώτες, μαζί με τον άμαχο πληθυσμό, επιβραδύνουν την προέλαση των ναζιστικών στρατευμάτων με ηρωική αυταπάρνηση.

Οι απώλειες για τη Γερμανία είναι βαρύτατες: περίπου 14.000 νεκροί και τραυματίες, πολλοί εκ των οποίων ανήκαν στο ελίτ σώμα των αλεξιπτωτιστών. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ θα γράψει στα απομνημονεύματά του: «Με τις δυνάμεις που διέθεσε στην Κρήτη, η Γερμανία θα μπορούσε να είχε καταλάβει την Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία ή ακόμη και την Περσία».

Αυτό το κόστος, όμως, ζητήθηκε πίσω — με αίμα.

Το κύμα των αντιποίνων

Μετά την κατάληψη του νησιού στις 29 Μαΐου 1941, η ναζιστική διοίκηση εξαπολύει μια καταιγίδα αντιποίνων. Ολόκληρες κοινότητες στις περιοχές των Χανίων μετατρέπονται σε σκηνές θανάτου και ερειπίων. Στα Περιβόλια, την Αγυιά, τον Γαλατά, το Μάλεμε, τον Πλατανιά και αλλού, οι άνδρες εκτελούνται ομαδικά, τα σπίτια πυρπολούνται, οι οικογένειες διαλύονται.

Το Κοντομαρί θα γίνει το τραγικό σύμβολο αυτής της κτηνωδίας.

Η 2η Ιουνίου 1941: Το χρονικό μιας οργανωμένης σφαγής

Το πρωί της 2ας Ιουνίου, μια μονάδα Γερμανών αλεξιπτωτιστών, υπό τις διαταγές του υπολοχαγού Χορστ Τρέμπες, εισβάλλει στο Κοντομαρί. Η εντολή ήταν σαφής και αδυσώπητη: εκτέλεση όλων των ανδρών από 18 έως 50 ετών.

Οι στρατιώτες συγκεντρώνουν τον πληθυσμό στην πλατεία του χωριού. Οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι απομακρύνονται με τη βία. Κανείς δεν πιστεύει ότι πρόκειται να ακολουθήσει εκτέλεση — κάποιοι φαντάζονται αγγαρεία για τη συλλογή των νεκρών. Η ψευδαίσθηση διαλύεται απότομα.

Ο Τρέμπες ανακοινώνει την απόφαση μπροστά στους παρόντες:
«Επειδή σκοτώσατε παιδιά δικά μου, θα σκοτώσω παιδιά δικά σας».

Οι παρακλήσεις για έλεος δεν αλλάζουν την πορεία των γεγονότων. Οι άνδρες οδηγούνται λίγα μέτρα πιο πέρα, σε έναν ελαιώνα. Εκεί, το εκτελεστικό απόσπασμα λαμβάνει θέση. Μερικά λεπτά αργότερα, το χώμα ποτίζεται με αίμα.

Το φωτογραφικό ντοκουμέντο της φρίκης

Τέσσερις δεκαετίες μετά, τον Φεβρουάριο του 1980, το περιοδικό «Ταχυδρόμος» φέρνει στη δημοσιότητα συγκλονιστικές φωτογραφίες από το Bundesarchiv, το Ομοσπονδιακό Αρχείο της Γερμανίας. Ο φακός του Γερμανού υπολοχαγού φωτορεπόρτερ Φραντς-Πήτερ Βάιξλερ καταγράφει με ψυχρή ακρίβεια κάθε στιγμή:
– Την είσοδο των στρατευμάτων στο χωριό.
– Τη συγκέντρωση των ανδρών.
– Τις στιγμές αγωνίας πριν από την ανακοίνωση.
– Την απελπισία του νεαρού που προσπαθεί να αποτρέψει το έγκλημα.
– Το κλείσιμο του κλοιού των στρατιωτών.
– Τη μεταφορά στον ελαιώνα.
– Το τέλος.

Αυτές οι φωτογραφίες δεν είναι μόνο μαρτυρίες μιας φρικτής πράξης. Είναι από τα πρώτα φωτογραφικά τεκμήρια εγκλήματος πολέμου στην Ευρώπη.

Η σιωπή και η μνήμη

Η σφαγή του Κοντομαρί δεν ξεχάστηκε ποτέ από την τοπική κοινωνία. Όμως, χρειάστηκαν δεκαετίες για να αποκτήσει ολόκληρη η χώρα πλήρη εικόνα. Οι φωτογραφίες του Βάιξλερ, που αρχικά είχαν κρατηθεί από τις γερμανικές αρχές, μετατράπηκαν τελικά σε ντοκουμέντο κατηγορίας.

Καμία δίκη δεν έγινε ποτέ για το έγκλημα. Ο Χορστ Τρέμπες σκοτώθηκε αργότερα στο Ανατολικό Μέτωπο. Το Κοντομαρί, ωστόσο, παραμένει ένας τόπος μαρτυρίου και αντίστασης, ένα ζωντανό υπόμνημα της βαρβαρότητας και της απανθρωπιάς του ναζισμού.

Η σφαγή του Κοντομαρί είναι κάτι παραπάνω από ιστορία. Είναι ευθύνη μνήμης, συνείδησης και διαρκούς εγρήγορσης απέναντι στον φασισμό — σε κάθε του μορφή.