NewsEdit Από την παραβίαση της εκεχειρίας στις 2 Μαΐου και την επιβολή λιμού, μέχρι τις στρατιωτικές επιθέσεις σε ανθρωπιστική βοήθεια, σκιαγραφείται μια κατάσταση που υπερβαίνει τα όρια της στρατιωτικής αναμέτρησης και εντάσσεται σε ένα τελετουργικό βίας με συμβολικές και πολιτικές προεκτάσεις.
Η Παλαιστίνη, κατά τον συγγραφέα, λειτουργεί για το Ισραήλ ως “μίασμα” που πρέπει να καθαρθεί για λόγους ιδεολογικούς, πολιτισμικούς και –κυρίως– πολιτικούς: η εσωτερική πολιτική κρίση του Νετανιάχου φαίνεται να σταθεροποιείται μέσα από την εξωτερική σύγκρουση. Παράλληλα, η Δύση, μακριά από τον ρόλο του ουδέτερου παρατηρητή, εμφανίζεται ως “ιερέας της τελετουργίας”, ο οποίος όχι μόνο ανέχεται, αλλά και εργαλειοποιεί τη θυσία των Παλαιστινίων για τη γεωπολιτική του επιρροή στην κρίσιμη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ενισχύοντας ένα αφήγημα που συντηρεί την κρίση αντί να την επιλύει.
Το άρθρο του Αλέξανδρου Παπαμιχαλόπουλου (Υποψήφιος διδάκτωρ, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ) στο 26ο Δελτίο του ΕΝΑ αναλύει την κλιμακούμενη ισραηλινή επιχείρηση στη Λωρίδα της Γάζας υπό το πρίσμα της θεωρίας του εξιλαστήριου θύματος:
Από τις 2 Μαΐου, οι επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας έχουν περάσει στο πιο άγριο στάδιο τους. Μετά την μονομερή παραβίαση μιας εξ αρχής εύθραυστης, αλλά παρόλα αυτά ευνοϊκής για το Ισραήλ εκεχειρίας από το ίδιο, η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Η άτυπη επιβολή λιμού από το κράτος του Ισραήλ, τα απανωτά χτυπήματα σε αμάχους με πρόφαση τον εντοπισμό θυλάκων τρομοκρατών και το εμπάργκο στην ανθρωπιστική βοήθεια ακόμα και με στρατιωτικά μέσα όπως απέδειξε η πρόσφατη επίθεση με dronesσε πλοίο που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στα ανοικτά της Μάλτας, δεν συνιστά ένα ιστορικά μεμονωμένο επεισόδιο στην πολυετή διένεξη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Αντιθέτως, αποτελεί μία από τις πολυάριθμες παραβιάσεις του δικαίου του πολέμου και της απάνθρωπης μεταχείρισης των αμάχων που σαν άλλα εξιλαστήρια θύματα καλούνται να θυσιαστούν για την επίτευξη της εικονικής ειρήνης στην Μέση Ανατολή.
Στην ανθρώπινη ιστορία η έννοια της θυσίας ενδύεται πάντοτε με ένα πέπλο ιερότητας, αλλά συνάμα και βιαιότητας. Όπως σημειώνει ο Ρενέ Ζιράρη θυσία που από μόνη της είναι μία πράξη βίας προϋποθέτει τη βία για την επίτευξη της κοινωνικής ευημερίας.[1]Υπό αυτή την έννοια η θυσία είναι μία προληπτική τελετουργία που έχει ως στόχο να προλάβει το ξέσπασμα ενός βίαιου γεγονότος. Κατ’ επέκταση το θύμα, το αντικείμενο της βίας, διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην διατήρηση της τάξης και στην παράταση της κοινωνικής ειρήνης. Υπό αυτό το πρίσμα στη Λωρίδα της Γάζας οι Παλαιστίνιοι θυσιάζονται ως εξιλαστήρια θύματα από το Ισραήλ με την πρόφαση της διατήρησης της ασφάλειας και της ειρήνης στην ευρύτερη περιοχή αλλά και της προστασίας της διεθνούς κοινότητας.
Καταρχάς, για το Ισραήλ, η Γάζα είναι ένα κομμάτι του ιερού στόχου του, ένα τμήμα της «προγονικής» γης που για να ενταχθεί στο κράτος του Ισραήλ πρέπει να «αποκαθαρθεί» από το μίασμα, όπως το ονομάζει ο Ζιράρ, του «άλλου». Ο «άλλος», εν προκειμένω οι Παλαιστίνιοι, αντιμετωπίζεται ως επιβλαβής,ένα «μίασμα» για την υγεία της κοινότητας που δεν θέλει να τον αναγνωρίσει ως ίσο. Ταυτόχρονα είναι απαραίτητος στην τελετουργική βία για δύο λόγους. Αρχικά, γιατί αποτελεί ένα πρόσωπο στο οποίο συναντώνται όλες οι κατασκευασμένες κοινωνικοϊστορικές αντιπάθειες και εχθρότητες, καθώς η βία προς τον μολυσματικό «άλλο» στην πραγματικότητα είναι επιπλέον βία προς όλους τους μολυσματικούς «άλλους» τους οποίους όμως το Ισραήλ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει άμεσα (Ιράν, Χούθι της Υεμένης, κτλπ). Κατά δεύτερον, ο «άλλος» μέσω της θυσίας του συμβάλλει στην απόκτηση κοινωνικής συνοχής. Για κάθε κοινωνία η βία αποτελεί γνώρισμα, το οποίο χρειάζεται τα εκάστοτε θύματα ως μέσα διοχέτευσης των εσωτερικών εντάσεων προκειμένου να επιβεβαιώνει το σκοπό της ενότητάς της και άρα συνεκδοχικά και της ύπαρξής της.
Πέραν από τα ιστορικώς καταγεγραμμένα επεισόδια βίας που διεξάγονται εντός και εκτός των θυλάκων που βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Ισραήλ, πέραν από τους διωγμούς που συνοδεύουν οι εποικιστικές του πολιτικές και πέραν από τις διακρίσεις και την βία που υφίστανται οι Παλαιστίνιοι, η συγκέντρωση της βίας στο πρόσωπό τους συμβάλει στην απόπειρα απόκτησης εσωτερικής σταθερότητας της κυβέρνησης του Ισραήλ. Ήδη πριν από το ξέσπασμα της κρίσης η κυβέρνηση Νετανιάχου είχε βρεθεί αντιμέτωπη με κατηγορίες διαφθοράς που σχετίζονται με εκδόσεις αμερικανικής βίζας και προνομιακής φορολογικής αντιμετώπισης όπως η υπόθεση Gifts, τον περιορισμό κυκλοφορίας συγκεκριμένων εφημερίδων προς όφελος φιλοκυβερνητικής εφημερίδας όπως στην περίπτωση της Yedioth Ahronoth, και την ευνοϊκή μεταχείριση εταιρειών τηλεπικοινωνιών έναντι διαδικτυακής στήριξης της κυβέρνησης Νετανιάχου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως συνέβη στην υπόθεση Bezeq-Walla. Η παράταση του πολέμου παρά το κόστος της και την πόλωση στην οποία έχει οδηγήσει την Ισραηλινή κοινωνία, με την αντιπολίτευση να αντιδρά, την κοινή γνώμη να καταδικάζει την συνέχιση του πολέμου και το 33% του πληθυσμού να ζητά άμεση παραίτηση του Νετανιάχου, παραμένει απαραίτητη για τη διατήρηση της κυβέρνησης εφόσον εφευρίσκει έναν τρόπο για να νομιμοποιήσει την παραμονή της στην εξουσία υπό το καθεστώς της έκτακτης ανάγκης. Συνεπώς, στην συγκεκριμένη περίπτωση, η θυσία εξυπηρετεί την κυβέρνηση προκειμένου να δημιουργήσει ένα νομιμοποιητικό αφήγημα για τη χρήση της βίας και ελλείψει ουσιαστικής κοινωνικής αντίστασης δημιουργείται η απαραίτητη συναίνεση για την τέλεση της θυσίας.
Αν για το Ισραήλ η Γάζα ρέπει μεταξύ της βίας και της ιερότητας που σύμφωνα με τον Ρενέ Ζιράρ περιβάλλουν το εξιλαστήριο θύμα, για τη Δύση η Παλαιστίνη αποτελεί έναν ακόμα Δούρειο Ίππο, που της επιτρέπει να αναμειγνύεται στη διαμόρφωση των πολιτικών της περιοχής. Η κοινή ανακοίνωση Γαλλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και Καναδά για την επιβολή κυρώσεων στο Ισραήλ ως αντίποινα για την πολιτική του, οι εξαγγελίες της Γαλλίας για επικείμενη αναγνώριση της Παλαιστίνης και η πρωτοβουλία της από κοινού με την Σαουδική Αραβία για την συζήτηση υπέρ της λύσης των δύο κρατών στις 17 με 20 Ιουνίου ακολουθεί τα βήματα των Ηνωμένων Πολιτειών. Και στις δύο περιπτώσεις οι δύο χώρες, Γαλλία και ΗΠΑ, επιχειρούν να αναμειχθούν στην περιοχή με στόχο την αύξηση της επιρροής τους σε μία δύσκολη γεωπολιτικά συγκυρία, λόγω της Ουκρανικής κρίσης και της διαρκούς ανάμειξης ανταγωνιστικών δυνάμεων όπως η Κίνα και η Ρωσία στην περιοχή. Σε αυτή τη συγκυρία η Μέση Ανατολή αναδεικνύεται για μία ακόμα φορά ως πολύτιμη όχι μόνο λόγω του ενεργειακού της πλούτου που συνδέεται με το μερίδιό της στην παγκόσμια οικονομία αλλά και λόγω του γεωπολιτικού της βάρους, της δυναμικά αναπτυσσόμενης αγοράς της ιδίως στον τομέα των νέων τεχνολογιών, της βαρύτητάς της στο μεταναστευτικό, αλλά και του ρόλου της στο διεθνές εμπόριο. Η σημασία της αυτή δεν περνά απαρατήρητη από τις μεγάλες δυνάμεις που σπεύδουν μέσα από την κρίση να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που προκύπτουν.
Καταλήγοντας, στο θέατρο της βίας που εκτυλίσσεται στη Λωρίδα της Γάζας, η Δύση δεν είναι απλώς θεατής — είναι ο σύγχρονος ιερέας που επιβλέπει τη θυσία. Όπως στην αρχαία τελετουργία, η παρουσία του ιερέα δεν αποτρέπει το αίμα, αλλά το νομιμοποιεί, χωρίς να απεκδύεται των ευθυνών που φέρει για τη θυσία αυτή καθαυτή. Παρακολουθεί τη σφαγή των εξιλαστήριων θυμάτων, όχι για να την αποτρέψει, αλλά για να την ερμηνεύσει, να την εντάξει σε ένα αφήγημα σταθερότητας, γεωπολιτικής ισορροπίας και «ανθρωπιστικής ανησυχίας». Με ανακοινώσεις, συμβολικές κυρώσεις και διστακτικά βήματα αναγνώρισης, η Δύση επιτελεί το τελετουργικό της καθαγίασης της βίας. Δεν είναι αυτή που κρατάει το μαχαίρι, αλλά είναι εκείνη που ευλογεί τη σφαγή, διασφαλίζοντας ότι η πράξη θα ενταχθεί στο πλαίσιο του αναγκαίου, του προσωρινού, του «αναπόφευκτου». Σε αυτήν την επανάληψη της πρωταρχικής βίας, το εξιλαστήριο θύμα δεν σώζει πια την κοινωνία – την καθρεφτίζει.
[1] ReneGirard, Η Βία και το Ιερό, (Αθήνα: εκδόσεις Πλέθρον, 2017), σελ 85, 135, 168, 197, 200.
[Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 26ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του ΕΝΑ]