NewsEdit Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρά ερωτήματα για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των θεσμών της, με το σκάνδαλο «Pfizergate» να αποτελεί μόνο την κορυφή του παγόβουνου.
Σύμφωνα με τη δημοσιογράφο Mari Eccles του Politico, το πρόβλημα είναι δομικό: μια κουλτούρα αδιαφάνειας και ατιμωρησίας διαπερνά τα υψηλά κλιμάκια των ευρωπαϊκών θεσμών.
Αυτή η κουλτούρα, που έχει ριζώσει με τα χρόνια, επέτρεψε την εμφάνιση μιας σειράς σκανδάλων — όπως το Qatargate, το Russiagate και η υπόθεση Huawei — χωρίς να ακολουθήσουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για την αποτροπή του επόμενου σκανδάλου
Το άρθρο της Eccles εστιάζει στην ηγεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής — και κυρίως στην Πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν — η οποία έχει δεχθεί έντονη κριτική για την άρνησή της να αποκαλύψει την προσωπική της επικοινωνία με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την αγορά εμβολίων κατά της Covid-19.
Το «Pfizergate»: Απόρρητα μηνύματα, θεσμικές σκιές
Το σκάνδαλο ήρθε στο φως όταν αποκαλύφθηκε ότι η Πρόεδρος της Επιτροπής είχε διαπραγματευτεί απευθείας με τον CEO της Pfizer μέσω SMS και τηλεφωνικών συνομιλιών, χωρίς τη συμμετοχή των αρμόδιων τεχνικών επιτροπών. Η πρακτική αυτή δημιούργησε εύλογα ερωτήματα για τη διαφάνεια της διαδικασίας.
Το 2021, η δημοσιογράφος των New York Times, Ματίνα Στέβις-Γκρίντνεφ, ζήτησε πρόσβαση στα εν λόγω μηνύματα. Η Επιτροπή απάντησε πως είτε δεν τα διαθέτει είτε δεν εμπίπτουν στην κατηγορία επίσημων εγγράφων — ισχυρισμοί που χαρακτηρίστηκαν αντιφατικοί και ασαφείς.
Δικαστική καταδίκη: Μια ιστορική απόφαση
Τον Μάιο του 2025, το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ καταδίκασε την Επιτροπή για παραβίαση των κανόνων διαφάνειας. Σύμφωνα με την απόφαση, η Επιτροπή δεν παρείχε επαρκείς και πειστικές εξηγήσεις για τη μη ανεύρεση των μηνυμάτων και η απόρριψη του αιτήματος πρόσβασης κρίθηκε παράνομη.
Το δικαστήριο αποδέχθηκε ότι οι New York Times προσκόμισαν επαρκή απόδειξη για την ύπαρξη της επικοινωνίας, σε αντίθεση με την Επιτροπή, η οποία παρουσίασε αντικρουόμενες απαντήσεις. Η απόφαση χαρακτηρίστηκε από οργανώσεις, όπως η Transparency International, ως «ιστορική νίκη για τη διαφάνεια στην ΕΕ».
Ένα σύστημα χωρίς συνέπειες
Το Politico επισημαίνει πως το «Pfizergate» δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, αλλά εντάσσεται σε ένα ευρύτερο φαινόμενο ατιμωρησίας. Η αναδιάρθρωση υπηρεσιών για να τοποθετούνται ημετέρων σε ανώτερες θέσεις και η απουσία κυρώσεων για σοβαρές παραβάσεις είναι, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, ενδείξεις μιας παγιωμένης πρακτικής στις Βρυξέλλες.
Ενδεικτικό είναι και το σκάνδαλο με τον Χένρικ Χολόλει, υψηλόβαθμο αξιωματούχο της ΕΕ, ο οποίος δέχθηκε δωρεάν ταξίδια από το Κατάρ χωρίς να υπάρξουν ουσιαστικές επιπτώσεις. Παρά την ύπαρξη θεσμικών μηχανισμών εποπτείας — όπως ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, η OLAF και η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) — οι πειθαρχικές και ποινικές συνέπειες είναι σπάνιες.
Η EPPO έχει ξεκινήσει έρευνα για τις αγορές εμβολίων, ωστόσο οι λεπτομέρειες της διαδικασίας παραμένουν εμπιστευτικές.
Ελλείμματα ελέγχου και δημοσιογραφικής κάλυψης
Η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου της ΕΕ και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων δυσχεραίνουν τον ουσιαστικό έλεγχο. Την ίδια στιγμή, η απουσία ερευνητικής δημοσιογραφίας με επίκεντρο τις Βρυξέλλες και η αδυναμία των ευρωβουλευτών και των εθνικών κοινοβουλίων να ασκήσουν πραγματική πίεση, ενισχύουν την αδιαφάνεια.
Αυτό το θεσμικό έλλειμμα τροφοδοτεί, όπως επισημαίνει το άρθρο, τον ευρωσκεπτικισμό και τους επικριτές της ΕΕ που καταγγέλλουν την έλλειψη δημοκρατικής λογοδοσίας.
Μια πρόκληση για τη δημοκρατία
Το «Pfizergate» και μια σειρά παρόμοιων υποθέσεων αναδεικνύουν ένα συστημικό πρόβλημα διαφάνειας και λογοδοσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά τις διακηρύξεις για μεταρρυθμίσεις, η ουσιαστική αλλαγή καθυστερεί. Η καταδίκη της Επιτροπής από το Δικαστήριο και οι έρευνες της EPPO δείχνουν ότι υπάρχει περιθώριο — αλλά και ανάγκη — για ισχυρότερη θεσμική εποπτεία.
Ταυτόχρονα, η δημοσιογραφική επιμονή και η πίεση από την κοινωνία των πολιτών αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για την ενίσχυση της λογοδοσίας και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Ελλείμματα ελέγχου και δημοσιογραφικής κάλυψης
Η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου της ΕΕ και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων δυσχεραίνουν τον ουσιαστικό έλεγχο. Την ίδια στιγμή, η απουσία ερευνητικής δημοσιογραφίας με επίκεντρο τις Βρυξέλλες και η αδυναμία των ευρωβουλευτών και των εθνικών κοινοβουλίων να ασκήσουν πραγματική πίεση, ενισχύουν την αδιαφάνεια.
Αυτό το θεσμικό έλλειμμα τροφοδοτεί, όπως επισημαίνει το άρθρο, τον ευρωσκεπτικισμό και τους επικριτές της ΕΕ που καταγγέλλουν την έλλειψη δημοκρατικής λογοδοσίας.
Το «δημοκρατικό έλλειμμα» της ΕΕ και η έλλειψη λογοδοσίας
Όπως σχολιάζει ο καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου, Αλεμάνο, «ακόμη και η βασική αρχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας — ότι οι πολίτες μπορούν να “διώξουν τους ανίκανους” την ημέρα των εκλογών — δεν ισχύει στην ΕΕ». Οι πολίτες, όπως λέει, δεν έχουν ούτε ουσιαστική επιρροή στις ευρωπαϊκές αποφάσεις ούτε την απαραίτητη πληροφόρηση για να ασκήσουν δημοκρατικό έλεγχο.
Η έλλειψη δημοσιογραφικής κάλυψης θεωρείται μέρος του προβλήματος. Ο πρώην υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Βρετανίας, Ντένις ΜακΣέιν — ο οποίος έχει καταδικαστεί στο παρελθόν για σκάνδαλο εξόδων — παρατηρεί ότι «η κάλυψη των Βρυξελλών περιορίζεται σε γνώμες και όχι σε ερευνητικό ρεπορτάζ». Παρ’ όλα αυτά, προσθέτει, «έχω δει πολύ χειρότερα σε εθνικές κυβερνήσεις». Ένα χαμηλό επίπεδο, αλλά ενδεικτικό.
Ο ίδιος ασκεί κριτική στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, λέγοντας ότι «δεν κάνει τη δουλειά που πρέπει» όσον αφορά τον έλεγχο της Επιτροπής, καθώς οι πολιτικές ομάδες καλύπτουν τα μέλη τους. Ανάλογη άποψη εκφράζει και ο εκπρόσωπος της Transparency International, Νικολό Αϊόσα, ο οποίος επισημαίνει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρουσιάζει μεγαλύτερο πρόβλημα διαφάνειας ακόμη και από την Επιτροπή.
Ο Αϊόσα ζητά την εφαρμογή απλών — αλλά αμφιλεγόμενων — κανόνων, όπως την απαγόρευση στους ευρωβουλευτές να διατηρούν παράλληλες επαγγελματικές δραστηριότητες με οργανισμούς που ασκούν λόμπινγκ στην ΕΕ.
«Αυτή η κουλτούρα, που έχει ριζώσει με τα χρόνια, επέτρεψε την εμφάνιση μιας σειράς σκανδάλων — όπως το Qatargate, το Russiagate και η υπόθεση Huawei — χωρίς να ακολουθήσουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για την αποτροπή του επόμενου σκανδάλου», σχολίασε χαρακτηριστικά.
Υπόγειες πιέσεις, σκάνδαλα χωρίς αντίκτυπο
Οι προσπάθειες της Επιτροπής να περιορίσει τη χρηματοδότηση ΜΚΟ προκαλούν επιπλέον ανησυχία. Κάποιοι τις ερμηνεύουν ως δεξιά επίθεση στις πολιτικές για το κλίμα και τη δημόσια υγεία, ενώ άλλοι τις βλέπουν ως προσπάθεια για διαφάνεια. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για οργανώσεις που ασκούν έναν από τους ελάχιστους εναπομείναντες ελέγχους στους θεσμούς της ΕΕ — κάτι που καθίσταται πλέον δυσκολότερο.
Το αποτέλεσμα; Ένα ευνοϊκό έδαφος για τον αντιευρωπαϊκό λόγο, την ώρα που τα σκάνδαλα πολλαπλασιάζονται χωρίς πραγματικές συνέπειες.
Και ο Χένρικ Χολόλει, ο εμπλεκόμενος στο σκάνδαλο με το Κατάρ; Σύμφωνα με τη γαλλική Libération, η OLAF διαπίστωσε ότι είχε ανταλλάξει εμπιστευτικές πληροφορίες για αεροπορική συμφωνία με αντάλλαγμα δώρα για τον ίδιο και το περιβάλλον του — μεταξύ άλλων και διαμονές σε πεντάστερα ξενοδοχεία στην Ντόχα.
Μόλις τον περασμένο μήνα, η Επιτροπή ξεκίνησε εσωτερική έρευνα, έναν χρόνο μετά την ποινική έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Ο ίδιος δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλιο.
Είχε αυτό κάποια επίπτωση στη συμφωνία που συνέβαλε να κλείσει; Φυσικά και όχι.
- Ουκρανία: Η Δύση ανάβει το «πράσινο φως» για πυραυλικά χτυπήματα στη Ρωσία
- ΗΠΑ: Ξανά στο τραπέζι η προμήθεια της Τουρκίας με F-35
- EE: Το «Pfizergate» και η κουλτούρα αδιαφάνειας και ατιμωρησίας στις Βρυξέλλες
- Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους: Οι ανατροπές της μητρότητας και η ζωή έξω από τα «κουτάκια»
- «Μαύρο» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του Duolingo – Αντιδρούν οι εργαζόμενοι για την αντικατάστασή τους από AI