NewsEdit Στις 22 Μαΐου 1963, η Ελλάδα ξύπνησε στην πραγματικότητα ενός σκοτεινού μηχανισμού εξουσίας που δρούσε στο ημίφως: παρακρατικοί, αστυνομία και πολιτική εξουσία συνεργάστηκαν – ή έστω ανέχθηκαν ο ένας τον άλλον – σε ένα από τα πιο σοκαριστικά εγκλήματα του 20ού αιώνα στην ελληνική πολιτική ιστορία: τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ και γιατρού, Γρηγόρη Λαμπράκη.
Ο Λαμπράκης δεν ήταν τυχαίος. Γιατρός, αθλητής με διεθνείς διακρίσεις, ενεργός ειρηνιστής, με έντονη παρουσία στις πορείες για τον αφοπλισμό και τη διεθνή ειρήνη. Το κράτος και το παρακράτος, όμως, τον θεωρούσαν ενοχλητικό. Η παρουσία του σε μια απαγορευμένη από την αστυνομία εκδήλωση της Επιτροπής Ειρήνης στη Θεσσαλονίκη ενεργοποίησε έναν ολόκληρο μηχανισμό καταστολής που κορυφώθηκε με τη δολοφονική επίθεση εναντίον του.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης βρισκόταν στην έξοδο του Δημοτικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης όταν το τρίκυκλο που οδηγούσε ο παρακρατικός Σπύρος Γκοτζαμάνης, με συνεπιβάτη τον Εμμανουήλ Εμμανουηλίδη, έπεσε πάνω του. Ο Εμμανουηλίδης του κατάφερε χτύπημα στο κεφάλι με λοστό, μπροστά σε δεκάδες αυτόπτες μάρτυρες και σε αστυνομικούς που δεν παρενέβησαν. Ο Λαμπράκης δεν πέθανε ακαριαία. Νοσηλεύτηκε βαριά τραυματισμένος και υπέκυψε στις 27 Μαΐου.
Η πράξη ήταν αποτρόπαιη. Αλλά εξίσου αποκαλυπτικό ήταν το τι ακολούθησε: ο κρατικός μηχανισμός κινήθηκε μεθοδικά για να συγκαλύψει, να υποβαθμίσει, να προστατεύσει τους ηθικούς αυτουργούς. Η αστυνομία επιχείρησε αρχικά να παρουσιάσει τη δολοφονία ως τροχαίο ατύχημα. Όμως, ένας ανακριτής, ο Χρήστος Σαρτζετάκης – μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας – αρνήθηκε να ενδώσει. Έκανε τη δουλειά του, ερεύνησε, βρήκε την αλήθεια. Και η αλήθεια τρόμαξε.
Το παρακράτος στο φως
Από την έρευνα προέκυψαν σχέσεις των δραστών με ακροδεξιούς κύκλους που δρούσαν με την ανοχή – ή ακόμα και με τις ευλογίες – υψηλόβαθμων στελεχών της αστυνομίας και του στρατού. Ο στρατηγός Νότης Μανδηλαράς, που συμμετείχε στην υπεράσπιση της αλήθειας, μιλούσε ανοιχτά για «παρακράτος». Η έννοια αυτή πέρασε τότε για πρώτη φορά με τέτοια ένταση στη δημόσια συζήτηση.
Το πολιτικό σύστημα συνταράχθηκε. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, πίεζε να εμφανιστεί η υπόθεση ως μεμονωμένο περιστατικό. Η θρυλική φράση του «ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;» ειπώθηκε σε μια στιγμή αμηχανίας, όταν έγινε φανερό πως η διοίκηση της χώρας δεν ελεγχόταν πλήρως από την κυβέρνηση – αλλά και από άλλους μηχανισμούς: τις μυστικές υπηρεσίες, το παρακράτος, και τα ακροδεξιά κυκλώματα με βαθιές ρίζες στο μετεμφυλιακό καθεστώς.
Δίκη χωρίς δικαιοσύνη
Η δίκη για τη δολοφονία του Λαμπράκη ξεκίνησε το 1966, τρία χρόνια μετά το έγκλημα. Ήταν φανερό από την αρχή πως στόχος δεν ήταν να αποδοθεί δικαιοσύνη, αλλά να εκτονωθεί η κοινωνική πίεση. Οι φυσικοί αυτουργοί καταδικάστηκαν μεν, αλλά με ήπιες ποινές. Οι ηθικοί αυτουργοί, δηλαδή όσοι σχεδίασαν, επέτρεψαν ή συγκάλυψαν τη δολοφονία, απαλλάχθηκαν πανηγυρικά. Τα κρίσιμα τεκμήρια είχαν εξαφανιστεί, οι μάρτυρες τρομοκρατούνταν, οι εισαγγελικές αρχές υπονόμευαν την αλήθεια.
Η ετυμηγορία δεν ανέφερε καν τη λέξη «δολοφονία». Ο θάνατος αποδόθηκε σε… αμέλεια. Ήταν ένα χαστούκι στη δημοκρατία, μια στιγμή ντροπής για τη Δικαιοσύνη, που επιβεβαίωνε πως στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, η εξουσία δεν ασκείτο μόνο από τους εκλεγμένους.
Η σκιά της χούντας
Η δολοφονία Λαμπράκη έγινε πρόπλασμα της επερχόμενης πολιτικής εκτροπής. Το 1967, με την επιβολή της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, οι καταδικασθέντες αμνηστεύθηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι σχέσεις μεταξύ των πραξικοπηματιών και των κύκλων που είχαν συνδεθεί με τη δολοφονία επιβεβαιώθηκαν έμμεσα αλλά πειστικά. Το παρακράτος ήταν πλέον επίσημα κράτος.
Το σύμβολο “Ζ”
Η δολοφονία του Λαμπράκη ενέπνευσε κοινωνικές και πολιτισμικές αντιδράσεις. Η λέξη «Ζει» (με το γράμμα Ζ) γράφτηκε παντού στους τοίχους των πόλεων, ως δήλωση αντίστασης. Ο Κώστας Γαβράς μετέφερε το γεγονός στον κινηματογράφο με την ταινία Ζ (1969), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού. Το φιλμ απέσπασε διεθνείς διακρίσεις και καθιέρωσε τον Λαμπράκη ως σύμβολο διεθνούς αντιφασιστικού αγώνα.
Η κληρονομιά
Η υπόθεση Λαμπράκη άφησε ένα βαθύ ίχνος στη συλλογική συνείδηση. Ήταν το τραγικό αποτέλεσμα της ανοχής – ή της ενίσχυσης – της βίας από το κράτος απέναντι στους «αντιφρονούντες». Αποκάλυψε το εύρος της αντιδημοκρατικής εκτροπής που χαρακτήριζε τη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Και έγινε πυροδότης για την πολιτική ωρίμανση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας.
Σήμερα, περισσότερο από μισό αιώνα μετά, η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη δεν ανήκει μόνο στην Ιστορία. Είναι υπενθύμιση – και προειδοποίηση. Ότι όταν η Δημοκρατία κοιμάται, το παρακράτος δεν διστάζει να σκοτώσει. Κι ότι, τελικά, η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η ελευθερία δεν είναι δεδομένες. Κατακτώνται.
- Ινδία: Ναυτικό ατύχημα ανοιχτά του Κεράλα: Βυθίστηκε το MSC Elsa 3 – Συναγερμός για περιβαλλοντική καταστροφή
- Δολοφονία Γρηγόρη Λαμπράκη: Όταν το παρακράτος της Δεξιάς δεν μπορεί να κρυφτεί
- Φρίντα Κάλο: Η ιερή εικόνα της Τέχνης και της Αντίστασης
- Φούσκωμα στην Κοιλιά: Αίτια, αντιμετώπιση και ο ρόλος των προβιοτικών
- Αεροπορική επιδρομή σε σχολείο στη Γάζα: Τουλάχιστον 20 νεκροί, κυρίως παιδιά