Τεχνητή νοημοσύνη: Μπορεί να εξαφανίσει την ανθρωπότητα; – Οι 10 κίνδυνοι που απειλούν κοινωνία, δημοκρατία και ανθρώπινη ύπαρξη

Ανάλυση του καθηγητή Μπασκάρ Τσακραβόρτι αποτυπώνει τους κυριότερους ηθικούς, κοινωνικούς και υπαρξιακούς κινδύνους από την ανεξέλεγκτη εξάπλωση της ΤΝ

Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) διεισδύει σε κάθε πτυχή της ζωής μας – από την εργασία και την εκπαίδευση έως την υγεία και τη δημοκρατία – οι προβληματισμοί για τις πιθανές επιπτώσεις της γίνονται εντονότεροι. Μπορεί η ΤΝ να αποτελέσει εργαλείο προόδου ή εγκυμονεί απειλές που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία;

Σε ανάλυσή του στο Foreign Policy, ο καθηγητής Μπασκάρ Τσακραβόρτι του Πανεπιστημίου Ταφτ παρουσιάζει δέκα βασικούς κινδύνους που συνδέονται με την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Οι επισημάνσεις του αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα ενόψει της παγκόσμιας συζήτησης για τη ρύθμιση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων και των εφαρμογών παραγωγικής ΤΝ. Ξεκινά από την πιθανότητα, όσο μικρή κι αν θεωρείται, η ΤΝ να οδηγήσει στην εξαφάνιση της ανθρωπότητας — ένας «απαράδεκτα υψηλός κίνδυνος» ακόμη και αν ανέρχεται σε μόλις 5%.

Η ανάγκη για “kill switch”

Στο επίκεντρο των ανησυχιών βρίσκεται η ανεξέλεγκτη λήψη αποφάσεων από αυτόνομα ρομπότ ΤΝ. Ο Τσακραβόρτι υπογραμμίζει την ανάγκη δημιουργίας ενός πρότυπου διακόπτη άμεσης απενεργοποίησης («kill switch») για όλα τα προηγμένα συστήματα. Η πρόταση αυτή βρέθηκε στο προσκήνιο στη σύνοδο για την ΤΝ στη Σεούλ τον Μάιο του 2024, όπου κορυφαίες εταιρείες δεσμεύτηκαν εθελοντικά να περιορίσουν την αυτόνομη επιθετική χρήση της τεχνολογίας.

Το χάσμα εμπιστοσύνης και η παραπληροφόρηση

Παρά τη ραγδαία πρόοδο, η εμπιστοσύνη των χρηστών στην ΤΝ παραμένει εύθραυστη. Οι λόγοι είναι τέσσερις:

Ψευδείς πληροφορίες: Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά παραισθήσεων.
Μεροληψία: Αναπαράγουν κοινωνικά στερεότυπα.
Έλλειψη διαφάνειας: Οι αλγόριθμοι λειτουργούν ως «μαύρα κουτιά».
Ανησυχίες για ιδιωτικότητα: Τα δεδομένα των χρηστών ενδέχεται να μην προστατεύονται επαρκώς.

Ο Τσακραβόρτι προτείνει ενίσχυση της αξιοπιστίας μέσω τεχνικών όπως η ανατροφοδότηση, η απομείωση προκαταλήψεων και η χρήση δεικτών ισότητας.

Ανισότιμη πρόσβαση και ψηφιακός αποκλεισμός

Η ΤΝ, και ειδικότερα η παραγωγική ΤΝ, αναπτύσσεται με άνιση ταχύτητα. Αν και η χρήση εφαρμογών όπως το ChatGPT έχει εκτιναχθεί, μόνο ένα μικρό ποσοστό επιχειρήσεων πληρώνει για επαγγελματικά εργαλεία ΤΝ. Αυτό δημιουργεί ένα χάσμα πρόσβασης, όπου μόνο οι οικονομικά ισχυρότεροι μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές της.

Οι περιορισμένες επιδράσεις στην παραγωγικότητα

Παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις, η ΤΝ ενδέχεται να μην αποδώσει την αναμενόμενη αύξηση στην παραγωγικότητα. Όπως σημειώνει ο Jean-Paul Carvalho του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η ανάθεση γνωστικών λειτουργιών στην ΤΝ μπορεί να υπονομεύσει τη νοητική εγρήγορση των ανθρώπων, ενώ υπάρχουν ήδη ενδείξεις μείωσης της κριτικής σκέψης στους νέους.

Ανισότητες εισοδήματος και εργασία

Η ΤΝ μεταμορφώνει την αγορά εργασίας, εντείνοντας τις ανισότητες. Εργαζόμενοι υψηλής ειδίκευσης θα επωφεληθούν, ενώ όσοι βρίσκονται σε μεσαίες και χαμηλότερες βαθμίδες κινδυνεύουν με μείωση εισοδήματος ή και απώλεια θέσεων εργασίας.

Ο Ντάρον Ατσεμόγλου και ο Ντέιβιντ Ότορ τονίζουν την ανάγκη πρόσβασης όλων στις τεχνολογίες ΤΝ και την ανάπτυξη συμπεριληπτικών δεξιοτήτων μέσω προγραμμάτων όπως τα AI4ALL και AI Skills Coalition.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Τέλος, η εξάπλωση της ΤΝ εντείνει τις ενεργειακές και περιβαλλοντικές πιέσεις. Τα data centers καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και νερού. Παρ’ όλα αυτά, αναδύονται ελπιδοφόρες λύσεις, όπως ενεργειακά αποδοτικές GPU της Nvidia και τα «πράσινα» συστήματα ψύξης της DeepMind.

Οι 10 κίνδυνοι που απειλούν κοινωνία, δημοκρατία και ανθρώπινη ύπαρξη:

1. Η υπαρξιακή απειλή δεν είναι θεωρητική

Η πιθανότητα η ΤΝ να οδηγήσει σε καταστάσεις ανεξέλεγκτες ή ακόμα και στην εξαφάνιση της ανθρωπότητας, όσο μικρή κι αν φαίνεται, παραμένει υπαρκτή. Όπως υπογραμμίζει ο Τσακραβόρτι, ένας κίνδυνος της τάξης του 5% είναι «απαράδεκτα υψηλός» όταν το διακύβευμα είναι η ανθρώπινη ύπαρξη.

2. Η ανάγκη για “διακόπτη έκτακτης ανάγκης”

Η δημιουργία ενός παγκόσμιου προτύπου «kill switch» για την άμεση απενεργοποίηση ανεξέλεγκτων ΤΝ συστημάτων θεωρείται κρίσιμη. Ήδη στη σύνοδο κορυφής για την ΤΝ στη Σεούλ, οκτώ τεχνολογικοί κολοσσοί δεσμεύτηκαν να μην επιτρέψουν αυτόνομες φονικές εφαρμογές χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.

3. Η ΤΝ παράγει και ενισχύει ψευδείς ειδήσεις

Η ευκολία με την οποία τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα παράγουν «πλαστές» ειδήσεις, εικόνες και βίντεο ενισχύει την παραπληροφόρηση. Οι πλατφόρμες δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την αλήθεια από την ψευδαίσθηση.

4. Η μεροληψία είναι ενσωματωμένη στους αλγόριθμους

Τα μοντέλα ΤΝ εκπαιδεύονται σε ανισόρροπα και συχνά προκατειλημμένα δεδομένα. Το αποτέλεσμα είναι να αναπαράγουν κοινωνικά στερεότυπα, με σοβαρές συνέπειες για ευάλωτες ομάδες.

5. Έλλειψη εμπιστοσύνης, διαφάνειας και λογοδοσίας

Η ΤΝ συχνά λειτουργεί ως “μαύρο κουτί”, χωρίς να είναι ξεκάθαρο πώς λαμβάνονται αποφάσεις. Ο χρήστης δεν γνωρίζει πώς επεξεργάζονται τα δεδομένα του ούτε αν η ΤΝ τον αντιμετωπίζει δίκαια.

6. Ανισότιμη πρόσβαση και “ψηφιακός αποκλεισμός”

Η ΤΝ εξελίσσεται ταχέως, όμως δεν έχουν όλοι την ίδια δυνατότητα πρόσβασης. Ενώ η χρήση του ChatGPT έχει εκτιναχθεί, μόνο λίγες επιχειρήσεις αξιοποιούν τα premium εργαλεία της ΤΝ, δημιουργώντας νέες ανισότητες.

7. Υπερβολικές προσδοκίες για την παραγωγικότητα

Αν και η ΤΝ υπόσχεται άλματα στην παραγωγικότητα, οι αποδόσεις της στην πράξη παραμένουν περιορισμένες. Επιπλέον, υπάρχει κίνδυνος οι χρήστες να «ατονήσουν» νοητικά, εκχωρώντας υπερβολικά πολλά καθήκοντα στη μηχανή.

8. Αύξηση εισοδηματικών ανισοτήτων

Η ΤΝ ωφελεί κυρίως τα άτομα με υψηλή εξειδίκευση, αφήνοντας πίσω εργαζόμενους χωρίς πρόσβαση σε νέες δεξιότητες. Χρειάζονται εθνικές και διεθνείς πολιτικές για να διασφαλιστεί η ισότιμη συμμετοχή όλων στη νέα ψηφιακή εποχή.

9. Περιβαλλοντικό αποτύπωμα που δεν πρέπει να αγνοηθεί

Τα τεράστια υπολογιστικά φορτία της ΤΝ απαιτούν πολύ ενέργεια και νερό, επιβαρύνοντας τον πλανήτη. Ωστόσο, νέες τεχνολογίες υπόσχονται πιο «πράσινη» ΤΝ — από ενεργειακά αποδοτικές GPU έως φιλικά προς το περιβάλλον data centers.

10. Η ανθρώπινη κρίση στο περιθώριο;

Καθώς η ΤΝ γίνεται πιο ικανή, τίθεται το ερώτημα: χάνουμε την επαφή με τις δικές μας κρίσιμες ικανότητες — την ενσυναίσθηση, τη δημιουργικότητα, την ηθική; Το μέλλον της τεχνολογίας δεν είναι μόνο τεχνικό, αλλά βαθιά ανθρωποκεντρικό.