NewsEdit Ο Κώστας Βαρώτσος είναι ένας καλλιτέχνης που βλέπει τον κόσμο μέσα από το διαφανές πρίσμα της ύλης και του χρόνου. Ανάμεσα στα πιο εμβληματικά έργα του, ο Δρομέας —η γυάλινη φιγούρα που διασχίζει με δύναμη το κέντρο της Αθήνας— δεν είναι απλώς ένα γλυπτό.
Είναι σύμβολο διαρκούς κίνησης, ενέργειας και αστικής ταυτότητας. Ο Βαρώτσος, μέσα από τις διαστρωματώσεις του γυαλιού, δίνει σχήμα στην ταχύτητα, στην αγωνία αλλά και στην ελπίδα του σύγχρονου ανθρώπου.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, αποκαλύπτεται ένας στοχαστικός δημιουργός με βαθιά διορατικότητα και μιαν αστείρευτη ανάγκη να μετατρέπει την εμπειρία σε μορφή.
Η συνομιλία μας ξετυλίγει το νήμα μιας πορείας όπου η τέχνη δεν είναι απλώς δημιουργία, αλλά πράξη επικοινωνίας με τον χώρο, τον χρόνο και τον άνθρωπο.
Χρόνης Διαμαντόπουλος
-Κύριε Βαρώτσο, πόσος κόπος προηγήθηκε και οργάνωση ώστε τα όνειρα και ο προσανατολισμός σας να έχουν μια ροή και μια συνέπεια;
Η προετοιμασία δεν είναι μια διαδικασία που είναι συνδεδεμένη με την εκπαίδευση ή με την προετοιμασία την εκπαιδευτική, να το πω έτσι. Η προετοιμασία είναι συνδεδεμένη περισσότερο με την προσπάθεια συντονισμού, με την έννοια της εξελικτικότητας και με την έννοια της πορείας της ζωής.
Για να πας μπροστά πρέπει να καις τις γέφυρες πίσω σου. Δεν μπορεί να εξελιχθεί ένα έργο, αν δεν εξελιχθείς εσύ. Η προετοιμασία είναι συνεχής. Η έννοια της εξελικτικότητας είναι συνεχής. Η δική μου δουλειά δεν είναι διαγώνια. Είναι εξελικτική. Και η όλη πορεία προς την εξέλιξη είναι τρόπος ζωής.
-Πόσο επιδραστική είναι η δημόσια τέχνη στον σύγχρονο άνθρωπο; Στην Ελλάδα, γιατί ο βανδαλισμός και το δέος είναι ισόποσα μεγέθη, άραγε;
Νομίζω ότι η σύγχρονη τέχνη, η δημόσια τέχνη πρέπει να δει και λίγο τις ευθύνες της και τη σχέση της με το πλατύ κοινό. Κάποτε όταν μεσουρανούσε η έννοια της αντικειμενικής αλήθειας και του αντικειμενικά σωστού, είχε οδηγήσει την τέχνη σε μια αυτοαναφορικότητα, η οποία την απομάκρυνε κυρίως από τον ζωτικό χώρο, τον πολιτισμικό χώρο. Οπότε η σχέση της ήταν για πολλά χρόνια συγκρουσιακή. Το ζήσαμε αυτό σε πολλές περιπτώσεις.
Για να πας μπροστά πρέπει να καις τις γέφυρες πίσω σου. Δεν μπορεί να εξελιχθεί ένα έργο, αν δεν εξελιχθείς εσύ
Έχουμε περιπτώσεις, όπως αυτή του Ρίτσαρντ Σέρα, ο οποίος έβαλε ένα έργο σε μια πλατεία της Νέας Υόρκης, χωρίς να υπολογίσει την κυκλοφορία της πλατείας. Οπότε, απομόνωσε το ένας μέρος της πλατείας με το άλλο μισό. Το αποτέλεσμα ήταν να μαζέψει υπογραφές ο κόσμος και το έργο να αποσυρθεί.
Θέλω να πω ότι πρέπει να καταλάβουν και οι καλλιτέχνες ότι το έργο πρέπει να βγαίνει μέσα από την ιστορική διαστρωμάτωση του τόπου. Και πρέπει να υπάρχει ένας σεβασμός στον τόπο.
Εγώ που δουλεύω σε όλον τον κόσμο, προσπαθώ, με πολύ κόπο, ώστε να ενημερώνομαι και να αισθάνομαι τον τόπο και να κάνω έναν χώρο για να βγει το έργο μέσα από τον τόπο όμως. Όχι να βάλω εγώ το πρόβλημά μου στην πόλη. Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες συνηθίζουν να βάζουν το πρόβλημά τους στον χώρο. Είναι καθήκον των καλλιτεχνών να δουν τον τόπο και την ενέργειά του και να την εκφράσουν, να την βγάλουν στην επιφάνεια. Αυτός είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη.
-Πόσο φοβάται η εξουσία την τέχνη; Ακόμη και στο πλαίσιο μιας “φαινομενικής ειρήνης”.
Η τέχνη δεν έχει σχέση με την εξουσία. Ούτε με την πολιτική. Η τέχνη δεν δίνει λύσεις, δεν δίνει απαντήσεις. Η τέχνη, μέσω της ικανότητάς της να αντιλαμβάνεται τον πραγματικό χρόνο, προσφέρει στον πολιτικό ή στον μέσο άνθρωπο να αναγνωρίσει την ιστορική στιγμή που περνάει.
Η τέχνη εξασκεί το αντιληπτικό σύστημα. Όταν βρίσκεστε μπροστά σε αριστουργήματα, δε νιώθετε μια χαλάρωση; Όσο σκληρό και να είναι ένα έργο. Αυτή η χαλάρωση σε βάζει σε ισορροπία με τον χώρο και τον χρόνο και αντιλαμβάνεσαι την πραγματικότητα.
Αυτός είναι ο ρόλος της τέχνης και όχι να κάνει κομματική πολιτική. Ούτε να κάνει ιδεολογική πολιτική. Επειδή όμως απευθύνεται στον κόσμο αυτό από μόνο του είναι μια πολιτική πράξη. Ποτέ δεν πίστεψα στην στρατευμένη πολιτική τέχνη.
–Το 2025, στη μεγαλύτερη πινακοθήκη της χώρας, μπορεί κάποιος να ακυρώσει βανδαλίζοντας και απλά να φύγει. Τι έχετε να πείτε για τα πρόσφατα γεγονότα που μας άφησαν όλους άφωνους;
Εγώ έχω έναν κανόνα. Υποστηρίζω πολύ τους νέους. Υποστηρίζω επί της αρχής οποιαδήποτε δυνατότητα και πρόθεση ενός νέου καλλιτέχνη που θέλει να κάνει ένα έργο, ό,τι και να είναι αυτό. Δεν έχει σχέση όμως αν μου αρέσει το έργο ή όχι.
Εδώ όμως δεν τίθεται θέμα να κρίνουμε ένα έργο. Εδώ κατέρρευσε η λειτουργία των θεσμών. Η πολιτική είναι η έκφραση της παραγωγής πολιτισμού μιας γεωγραφικής περιοχής. Ο ρόλος των πολιτικών και του κοινοβουλίου είναι να εκφράζει την πολιτισμική παραγωγή ενός τόπου, που λέγεται Ελλάδα.
Oι πόλεις έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά που έχει ένα δάσος. Και τα δύο βρίσκονται σε μια συνεχή εξέλιξη. Η έννοια της κίνησης είναι το βασικό χαρακτηριστικό μιας πόλης
Με τον όρο «πολιτισμική παραγωγή» δεν εννοώ την τέχνη μόνο, εννοώ οποιαδήποτε πολιτισμική παραγωγή. Το εκάστοτε μουσείο είναι ένας οργανισμός ο οποίος δίνει χώρο στον πειραματισμό. Και τον εκθέτει κάθε φορά στον κόσμο για να ανοίξει ένας διάλογος.
Το να μπαίνει μέσα ένας εκπρόσωπος του Κοινοβουλίου και να βανδαλίζει, αυτομάτως αυτός ο άνθρωπος είναι για ζουρλομανδύα. Είναι τόσο αντιθεσμικός που δεν μπορεί να είναι βουλευτής.
-Τις αγαπάτε τις πόλεις; Ποιες ξεχωρίζετε;
Οι πόλεις είναι φυσικά φαινόμενα. Είναι όπως ένα δάσος, μια έρημος. Είναι σαν μια θάλασσα. Η πόλη έχει τα χαρακτηριστικά της φυσικής ανάπτυξης.
Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο της φύσης, το οποίο επειδή έχει τη συνείδηση κατασκευάζει το φυσικό φαινόμενο που είναι η πόλη. Όπως κατασκευάζει το μυρμήγκι το σπίτι του ή τα άλλα ζώα. Είναι ακριβώς η ίδια λειτουργία.
Θεωρώ ας πούμε την πορεία του Μεγαλέξανδρου παρακμιακή πορεία. Γοητευτική, αλλά παρακμιακή
Άρα οι πόλεις έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά που έχει ένα δάσος. Και τα δύο βρίσκονται σε μια συνεχή εξέλιξη. Η έννοια της κίνησης είναι το βασικό χαρακτηριστικό μιας πόλης.
Πας στη Ρώμη και βλέπεις τη συνύπαρξη όλων των κινημάτων, όλη η ιστορία απλωμένη μπροστά σου. Υπάρχουν πόλεις που μοιάζουν με έρημο, αλλά έχουν κι αυτές τη γοητεία τους. Όλες οι πόλεις έχουν μια γοητεία. Είναι όλες προς εξερεύνηση και μυστηριώδεις. Έχω ζήσει και δουλέψει σε πάρα πολλές πόλεις. Πάντα με γοήτευαν με τον δικό τους τρόπο.
-Μένετε όμως στην Αίγινα. Ποιο το μεγαλύτερο κέρδος για έναν καλλιτέχνη που επιλέγει ένα μικρό νησί;
Είχα στο μυαλό μου ότι έπρεπε να δημιουργήσω ένα σημείο, όπου θα γυρίζω πίσω. Δηλαδή όπου θα έχω μια κυκλική κίνηση. Δε μου αρέσει η ευθεία κίνηση.
Θεωρώ ας πούμε την πορεία του Μεγαλέξανδρου παρακμιακή πορεία. Γοητευτική, αλλά παρακμιακή. Προτιμώ την πορεία του Οδυσσέα, η οποία ήταν κυκλική. Έφυγε, αλλά ξαναγύρισε στον τόπο του.
Δημιουργώ σε κατάσταση πανικού. Γιατί τα πράγματα που φτιάχνω είναι τόσο δύσκολα και τόσο πολύπλοκα, που όσο μεγαλώνω γίνονται πιο κουραστικά
Μόλις το κατάλαβα αυτό, έφτιαξα την Αίγινα, που είναι ένα σημείο που πάντα ξαναγυρίζω. Όταν ξαναγυρίζεις, αποκτά η πορεία σου ένα νόημα. Από εδώ φεύγω, εδώ ανήκω. Από εδώ έφυγα φορτωμένος με αυτά που επέλεξα να πάρω μαζί μου.
Την πραμάτεια μου την πουλώ σε όλον τον κόσμο. Η πραμάτεια μου αποκτά μεγάλη δύναμη. Γιατί είναι εντελώς ελληνική.
-Είχατε πρότυπα;
Η μεγαλύτερη αγωνία στη ζωή μου και το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή μου ήταν να απαλλαγώ από τα πρότυπα.
Κατάλαβα πολύ νωρίς ότι ο μόνος τρόπος επιβίωσης είναι να ανακαλύψω τον ίδιο μου τον εαυτό. Να αντιληφθώ τη δύναμή του και να μπορέσω να τη χρησιμοποιήσω. Το πρότυπό μου και ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής μου ήταν πάντα ο εαυτός μου. Πάντα. Πρότυπό μου είναι η φύση μόνο.
-Σε ποια συναισθηματική κατάσταση συνήθως δημιουργείτε;
Σε πανικό. Γιατί τα πράγματα που φτιάχνω είναι τόσο δύσκολα και τόσο πολύπλοκα, που όσο μεγαλώνω γίνονται πιο κουραστικά. Συνήθως, δουλεύω έξω, κάνει κρύο, χιονίζει, βρέχει. Τα έργα μου είναι και λίγο ομαδικά.
Είναι πολύ δύσκολο να εμπνεύσεις τους ανθρώπους που δουλεύουν μαζί σου. Είναι δύσκολο να τους εμπνεύσεις, ότι δηλαδή κάνουμε όλοι μαζί κάτι σημαντικό, οπότε πρέπει να είμαστε ενωμένοι. Το σημαντικότερο είναι αυτό.
-Η σημερινή εποχή, σε ποιο εν δυνάμει γλυπτό μπορεί να συμπυκνωθεί;
Έτυχε το έργο το τελευταίο που έκανα στο ΓΕΣ να συμπυκνώνει πραγματικά την ιστορική στιγμή που ζούμε. Παρόλο ότι είναι ένα μνημείο των πεσόντων. Εκεί υπάρχουν 121.000 ονόματα από όλους τους πολέμους.
Κάνοντας μια βόλτα στο εσωτερικό αυτού του μνημείου, λειτουργεί καθαρτικά, κραυγάζοντας το μήνυμα της αναγκαιότητας της ειρήνης. Είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στην ειρήνη. Όταν μπαίνεις μέσα του, «πετάνε» και «επιπλέουν» στον χώρο όλα αυτά τα ονόματα των ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν μια ζωή και την έδωσαν μέσα σε έναν πόλεμο.
Προχωράς μπροστά όταν έχεις όλα τα θραύσματα της ιστορίας και της υπόστασης. Ο Δρομέας έχει την αυτή την ενέργεια προς τα μπρος
Το μνημείο αυτό «ουρλιάζει» ότι πρέπει να δουλεύουμε για την ειρήνη. Άρα είναι πολύ σύγχρονο μνημείο. Τον κίνδυνο για πόλεμο τον νιώθουμε καθημερινά στο πετσί μας. Δεν περίμενα στην ηλικία μου να το νιώσω αυτό.
Η γενιά μου είχε άλλα προβλήματα, όχι όμως αυτό. Αυτή τη στιγμή, νιώθω την ανατριχίλα του πολέμου να έρχεται. Και αυτό είναι απίστευτο. Υπάρχει και μια ηδονή, σαν να μας λείπει ο πόλεμος. Το κακό είναι ηδονικό.
-Ο Δρομέας έχει ξεπεράσει την εποχή του. Έτσι το βλέπω. Με ποιο βλέμμα τού απευθύνεστε σήμερα;
Ο Δρομέας έχει πάντα ένα μήνυμα μέσα του, το οποίο ταυτίστηκε με την αθηναϊκή και γενικότερα ελληνική κοινωνία.
Το μήνυμα: Πρέπει να μαζεύουμε τα θραύσματά μας και να μπαίνουμε σε μια ταχύτητα πάντα. Προχωράς μπροστά όταν έχεις όλα τα θραύσματα της ιστορίας και της υπόστασης. Ο Δρομέας έχει την αυτή την ενέργεια προς τα μπρος. Μια θετικότητα.
Αυτό το μήνυμα από μόνο του έχει και μια διαχρονικότητα. Ένα μήνυμα ταυτισμένο με εκείνη τη στιγμή της Ελλάδας, το 1988, όπου υπήρχε καθολική αγωνία να πάμε μπροστά, να μπούμε στην Ευρώπη. Ήταν μια προσδοκία, αλλά ταυτόχρονα και μια αξία την οποία πρέπει να φέρουμε μέσα μας και να την χρησιμοποιούμε σε κάθε ιστορική στιγμή.
