Τα συμπεράσματα της έκθεσης Καρώνη για την έκρηξη στα Τέμπη

Απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα για την έκρηξη που ακολούθησε τη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη δίνει η πολυσέλιδη πραγματογνωμοσύνη του καθηγητή Δημήτρη Καρώνη, η οποία παραδόθηκε στον εφέτη ανακριτή και βασίστηκε σε αναλύσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους, αυτοψίες και διεθνή επιστημονικά δεδομένα.

Τι αναφέρει το πόρισμα Καρώνη

Η έκθεση του καθηγητή Καρώνη, που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, εξετάζει διεξοδικά τα αίτια της μεγάλης έκρηξης που σημειώθηκε μετά τη σφοδρή σύγκρουση της επιβατικής με την εμπορική αμαξοστοιχία στα Τέμπη. Σύμφωνα με το πόρισμα, τα έλαια σιλικόνης που χρησιμοποιούνται στους μετασχηματιστές και τις μηχανές των τρένων, υπό τις ακραίες συνθήκες του δυστυχήματος και σε θερμοκρασίες άνω των 330 βαθμών Κελσίου, μπορούν να αναφλεγούν και να δημιουργήσουν πυρόσφαιρα.

Η πραγματογνωμοσύνη, που αριθμεί 123 σελίδες, στηρίχθηκε σε αναλύσεις υλικών που ελήφθησαν από το σημείο της τραγωδίας, ενώ αξιοποιήθηκαν και συγκριτικά δεδομένα από διεθνείς επιστημονικές μελέτες. Το συμπέρασμα του κ. Καρώνη είναι ότι τα συγκεκριμένα έλαια, αν και γενικά θεωρούνται δύσκολα αναφλέξιμα, υπό τις ειδικές συνθήκες της σύγκρουσης και της θερμικής καταπόνησης, μπορούν να προκαλέσουν έκρηξη τέτοιας έντασης.

Δημήτρης Καρώνης αναφέρει:

«Η πύρινη σφαίρα ορίζεται ως “φωτιά, που καίγεται επαρκώς γρήγορα ώστε η καιόμενη μάζα να ανυψωθεί στον αέρα ως νέφος ή σφαίρα”. Μια πύρινη σφαίρα λαμβάνει χώρα όταν ένα εύφλεκτο υγρό, αέριο ή σκόνη απελευθερώνεται ξαφνικά και έχει περιορισμένη ανάμιξη με
τον αέρα πριν από την ανάφλεξη. Αυτό το γεγονός διαφέρει από μια ταχεία ανάφλεξη (flash fire που παρατηρείται όταν ένα εύφλεκτο νέφος στον ανοικτό αέρα βρει μια πηγή ανάφλεξης ), ή μια έκρηξη νέφους ατμών (vapor cloud explosion VCE ) στο ότι η έκλυση του εύφλεκτου υλικού αναφλέγεται πριν από την ανάμιξη με τον εξωτερικό αέρα. 

Το συμβάν της καύσης με πύρινη σφαίρα περιλαμβάνει επομένως την παράσυρση και ανάμιξη με τον περιβάλλοντα αέρα καθώς καίγεται. Η καύση λαμβάνει χώρα κυρίως στο εξωτερικό στρώμα της πύρινης σφαίρας, όπουτο πλούσιο σε καύσιμα νέφος αναμιγνύεται με τον περιβάλλοντα αέρα. Καθώς τα αέρια στο εσωτερικό της πύρινης σφαίρας θερμαίνονται, η άνωση αυξάνεται και η πύρινη σφαίρα ανυψώνεται καθώς διαστέλλεται.

Υπάρχουν διάφορα σενάρια που μπορούν να οδηγήσουν σε μια πύρινη σφαίρα, όπως:

• Η ανάφλεξη μιας έκλυσης εύφλεκτου υλικού κατάτη διάρκεια ενός συμβάντος BLEVE. Η ανάφλεξη ενός νέφους ατμών πλούσιου σε καύσιμο.

• Η ανάφλεξη μιας έκλυσης υγροποιημένου αερίου εντός αγωγού , όπου του πίδακα φωτιάς (jet fire) προηγείται μια πύρινη σφαίρα

• Η ανάφλεξη μιας ξαφνικής απελευθέρωσης εύφλεκτου υλικού μετά από συμβάν έντονου βρασμού .

• Μια απελευθέρωση εύφλεκτων ατμών σε ένα κτίριο και επακόλουθη ανάφλεξη .

• Ανάφλεξη εκρηκτικών ή προωθητικών υλικών.

• Εκτόνωση μιας ανάφλεξης μέσα σε ένα κλειστό χώρο.

Ο τύπος καύσης της πύρινης σφαίρας είναι σχετικά αργός, δεδομένου ότι η ταχύτητα της καύσης περιορίζεται από το χρόνο παρασυρόμενου αέρα και το χρόνο ανάμιξης. Συνεπώς, δεν υπάρχει σχετικό κύμα έκρηξης. Η πύρινη σφαίρα , ωστόσο , ενέχει κίνδυνο ακτινοβολίας , καθώς η θερμική ενέργεια που απελευθερώνεται κατά την καύση εκπέμπεται ακτινικά.

Στη συνέχεια αναπτύσσεται εν συντομία η πιθανότητα σχηματισμού πύρινης σφαίρας, ξεκινώντας από τα υλικά τα οποία βρίσκονταν με βεβαιότητα πάνω στους συρμούς που ενεπλάκησαν στο τραγικό συμβάν .

Έλαιο Σιλικόνης

Τα έλαια σιλικόνης είναι υγρά με πολύ υψηλό σημείο ανάφλεξης (άνω των 300 °C), τα οποία σε φυσιολογικές συνθήκες αναφλέγονται δύσκολα , και σε συνθήκες καύσης σε συνθήκες ακινησίας χαρακτηρίζονται έως και αυτοσβενόμενα λόγω του σχηματισμού στερεού οξειδίου του πυριτίου (SiO2) στην επιφάνεια του υγρού που δεν επιτρέπει στο οξυγόνο να έρθει σε επαφή με το φλεγόμενο υγρό για να συντηρήσει την καύση (Fire hazard classification to IEC 61100 : Κ3).

Οι συνθήκες σχηματισμού πύρινης σφαίρας απαιτούν σημαντική ποσότητα υλικού που μπορεί να εξατμιστεί ή να σχηματίσει σταγονίδια κατάλληλου μεγέθους που θα δημιουργήσουν με τον αέρα αναφλέξιμο μίγμα που από τη στιγμή που θα πραγματοποιηθεί η έναυση θα υπάρξει ανύψωση της καύσιμης ύλης που θα διαρκέσει μέχρι να καταναλωθεί όλη η διαθέσιμη ποσότητα . Οι παράμετροι που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμότης πτητικότητας ενός υλικού είναι το σημείο βρασμού (ή η περιοχή βρασμού για μίγματα) και η τάση ατμών . Τόσο στο MSDS όσο και στο Τεχνικό Φυλλάδιο Bayer Silicones Baysilone Fluids δεν παρέχονται στοιχεία για την περιοχή βρασμού του ελαίου σιλικόνης M50 EL. Το MSDS δίνει τιμή τάσης ατμών < 0.1 mbar στους 20 °C, τιμή πάρα πολύ χαμηλή , η οποία σημαίνει πως το έλαιο σιλικόνης M50 EL δεν μπορεί να εξατμιστεί σε θερμοκρασία περιβάλλοντος .

Επίσης στο Τεχνικό Φυλλάδιο δίνονται στοιχεία για την απώλεια εξάτμισης στους 250 °C, με τη δοκιμή Noack (θέρμανση 65 g δείγματος για μία ώρα σε ατμοσφαιρική πίεση στους 250 °C), η οποία ήταν < 5% . Και αυτή η τιμή είναι ένδειξη υλικού με πολύ χαμηλή πτητικότητα .

Μία ακόμη σημαντική παράμετρος είναι το ενεργειακό περιεχόμενο του καυσίμου, που εκφράζεται με τη θερμογόνο δύναμή του. Με βάση τη βιβλιογραφία , η κατώτερη θερμογόνος δύναμη ενός ελαίου σιλικόνης cSt είναι 24,8 MJ/ kg και η θερμότητα εξάτμισης περίπου 3,3 MJ / kg.132 Η θερμογόνος δύναμη του ελαίου σιλικόνης είναι σημαντικά χαμηλότερη αυτής των υδρογονανθράκων. Για παράδειγμα, η κατώτερη θερμογόνος δύναμη ενός ορυκτελαίου είναι της τάξης των 42,5 MJ/ kg. Με βάση τα ανωτέρω χαρακτηριστικά , το έλαιο σιλικόνης M50 EL σε φυσιολογικές συνθήκες δεν μπορεί να σχηματίσει πύρινη σφαίρα».

Υπενθυμίζεται ότι ο καθηγητής του εργαστηρίου Τεχνολογίας Καυσίμων και Λιπαντικών της Σχολής Χημικών Μηχανικών, Δημήτρης Καρώνης, κλήθηκε να απαντήσει σε επτά ερωτήματα και συγκεκριμένα:

1] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από την ίδια τη σύσταση των υλικών των δειγμάτων που αναλύθηκαν;

2] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τα φορολογικά και λοιπά στοιχεία-έγγραφα φόρτωσης της εμπορικής αμαξοστοιχίας;

3] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τα υλικά κατασκευής των συγκρουσθεισών επιβαταμαξών, φορταμαξών και ηλεκτραμαξών;

4]  Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τη σύσταση και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του ελαίου (σιλικόνης) ψύξης των μετασχηματιστών (Μ/Σ) των Ηλεκτραμαξών των συγκρουσθεισών αμαξοστοιχιών;

5] Σε τι κατά την γνώμη του οφείλεται το καταγραφέν από τις κάμερες φαινόμενο «πύρινης σφαίρας» («fireball») και με ποιο μηχανισμό εκδηλώθηκε αυτό;

6] Είναι δυνατή η καύση του ελαίου (σιλικόνης) ψύξης των μετασχηματιστών (Μ/Σ) των Ηλεκτραμαξών των συγκρουσθεισών αμαξοστοιχιών; Εάν ναι, υπό ποιες συνθήκες;

7] Να επισημάνει – υποδείξει ό,τι άλλο κρίνει βάσει των επιστημονικών του γνώσεων και των διαπιστώσεών του ως σημαντικό.

Οι αντιδράσεις και οι αμφισβητήσεις

Η έκθεση Καρώνη δεν είναι η μοναδική που υπάρχει στη δικογραφία. Τεχνικοί σύμβουλοι οικογενειών θυμάτων, αλλά και η Πυροσβεστική, έχουν καταθέσει δικές τους πραγματογνωμοσύνες, μερικές εκ των οποίων συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα, ενώ άλλες το αμφισβητούν ευθέως. Ενδεικτικά, ειδικοί πραγματογνώμονες που εκπροσωπούν οικογένειες θυματων, υποστηρίζουν ότι η πυρόσφαιρα δεν μπορεί να οφείλεται στα έλαια σιλικόνης, αλλά σε άλλο, άγνωστο προς το παρόν, καύσιμο ή υλικό που βρισκόταν στο σημείο της σύγκρουσης.

Επιπλέον, υπάρχουν αναφορές και σε άλλα πορίσματα που αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ύπαρξης παράνομου φορτίου στην εμπορική αμαξοστοιχία, το οποίο θα μπορούσε να έχει προκαλέσει τη φονική έκρηξη. Η συζήτηση παραμένει ανοιχτή, καθώς το δικαστήριο και ο εφέτης ανακριτής καλούνται να αξιολογήσουν το σύνολο των πραγματογνωμοσυνών και των καταθέσεων.

Επόμενα βήματα της έρευνας

Η παράδοση της έκθεσης Καρώνη στον εφέτη ανακριτή αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ανάκριση για τα αίτια του δυστυχήματος, χωρίς όμως να λύνει οριστικά το μυστήριο της έκρηξης. Όλες οι πραγματογνωμοσύνες θα αξιολογηθούν από τις δικαστικές αρχές, προκειμένου να διαπιστωθεί αν η έκρηξη προκλήθηκε από τα έλαια σιλικόνης των μηχανών ή από άλλο υλικό, όπως υποστηρίζουν άλλοι ειδικοί.

Η έρευνα παραμένει σε εξέλιξη, με τις οικογένειες των θυμάτων να ζητούν πλήρη διαλεύκανση των αιτίων της τραγωδίας και απόδοση ευθυνών.

Το πόρισμα Καρώνη αποδίδει την έκρηξη στα Τέμπη στην ανάφλεξη ελαίων σιλικόνης υπό ακραίες θερμικές συνθήκες, όμως η επιστημονική κοινότητα και οι τεχνικοί σύμβουλοι των θυμάτων εκφράζουν σοβαρές αμφιβολίες και ζητούν περαιτέρω διερεύνηση για την πιθανή ύπαρξη άλλου καυσίμου ή υλικού που προκάλεσε την πυρόσφαιρα.

• Πέτρος Κόκκαλης / Φοβού τους Δαναούς
• Τα συμπεράσματα της έκθεσης Καρώνη για την έκρηξη στα Τέμπη
• «Μνήμες του Αιγαίου» από τον φακό του Ρόμπερτ Μακέιμπ και την Ελλάδα του χθες
• Διπλωματικός πυρετός για το Ουκρανικό: Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Πόλη;
• Φοροδιαφυγή σε εστιατόριο με αστέρι Michelin στο κέντρο της Αθήνας