«Pfizergate»: Η ώρα της αλήθειας για την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Αλμπερτ Μπουρλά

Την Τετάρτη 14 Μαΐου 2025, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλείται να εκδώσει μια κρίσιμη απόφαση που αφορά την επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και τη διαφάνεια στις διαπραγματεύσεις για τα εμβόλια Covid-19 της Pfizer.

Η υπόθεση, γνωστή ως «Pfizergate», εστιάζει στα μυστικά μηνύματα που αντάλλαξε η φον ντερ Λάιεν με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, Αλμπερτ Μπουρλά, σχετικά με τη σύμβαση προμήθειας εμβολίων αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ, και στο κατά πόσο αυτά τα μηνύματα πρέπει να θεωρηθούν επίσημα έγγραφα και να δημοσιοποιηθούν στο πλαίσιο της διαφάνειας.

Το ζήτημα της διαφάνειας και η νομική διαμάχη

Η βασική νομική διαμάχη αφορά την άρνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να δημοσιοποιήσει το περιεχόμενο των γραπτών μηνυμάτων μεταξύ της προέδρου της και του επικεφαλής της Pfizer. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι αυτά τα μηνύματα δεν αποτελούν επίσημα έγγραφα που σχετίζονται με τις διαπραγματεύσεις της σύμβασης, ενώ οι επικριτές θεωρούν ότι, ως μέσα επικοινωνίας που επηρεάζουν τη χάραξη πολιτικής, πρέπει να είναι προσβάσιμα στο κοινό.

Η υπόθεση ξεκίνησε μετά από δημοσίευμα των New York Times και αγωγή του πρώην επικεφαλής του γραφείου της εφημερίδας στις Βρυξέλλες, που αμφισβήτησε την απόφαση της Επιτροπής να μην αποκαλύψει τα μηνύματα το 2022.

Η ύπαρξη των μηνυμάτων είχε αποκαλυφθεί ήδη από τον Απρίλιο του 2021 σε συνέντευξη του Μπουρλά, όπου περιέγραφε την ανταλλαγή ως έκφραση «βαθιάς εμπιστοσύνης» που διευκόλυνε τις διαπραγματεύσεις για τη μεγαλύτερη σύμβαση εμβολίων της ΕΕ, ύψους έως 1,8 δισεκατομμυρίων δόσεων Pfizer-BioNTech.

Πολιτικές και θεσμικές επιπτώσεις

Η απόφαση του δικαστηρίου αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στη διαφάνεια των ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά και στην πολιτική σταδιοδρομία της φον ντερ Λάιεν, η οποία ήδη δέχεται κριτική για συγκέντρωση εξουσιών και υποχώρηση σε περιβαλλοντικές δεσμεύσεις στη δεύτερη θητεία της. Εάν το δικαστήριο κρίνει ότι η Επιτροπή παραβίασε τους κανόνες διαφάνειας, θα ενισχυθούν οι επικριτές της και θα τεθεί υπό αμφισβήτηση ο τρόπος με τον οποίο γίνονται οι συμφωνίες πίσω από κλειστές πόρτες.

Η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια Emily O’Reilly είχε ήδη το 2022 χαρακτηρίσει την παράλειψη δημοσιοποίησης των μηνυμάτων ως κακοδιοίκηση και κάλεσε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να ενισχύσουν τη διαφάνεια. Σε συνέντευξή της είχε κατηγορήσει τη φον ντερ Λάιεν ότι δημιουργεί μια κουλτούρα «απόκρυψης» για πολιτικούς λόγους, ενώ επέκρινε την απουσία της από τη μόνη δικαστική ακρόαση της υπόθεσης.

Η στάση της Επιτροπής και οι αντιδράσεις

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι ποτέ δεν αρνήθηκε την ύπαρξη των μηνυμάτων και ότι η ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων δεν σημαίνει ότι οι διαπραγματεύσεις έγιναν σε αυτό το επίπεδο ή μέσω αυτών των μέσων. Τονίζει επίσης ότι η διαφάνεια αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα και ότι έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα προόδου στην επικοινωνία και τη λογοδοσία τα τελευταία χρόνια.

Ωστόσο, κατά την ακρόαση στο Δικαστήριο τον Νοέμβριο, οι δικαστές εξέφρασαν αμφιβολίες για την άρνηση της Επιτροπής να δημοσιοποιήσει τα μηνύματα και επέκριναν την έλλειψη επαρκών εξηγήσεων για το πώς αποφασίστηκε τι είναι σημαντικό. Οι δικηγόροι της Επιτροπής παραδέχτηκαν την ύπαρξη των μηνυμάτων, προκαλώντας ανάμεικτα συναισθήματα μεταξύ των δικαστών, που ζήτησαν λεπτομέρειες για την αναζήτηση και φύλαξη των μηνυμάτων.

Διευρυνόμενη πίεση και έρευνες

Πέραν της δικαστικής διαδικασίας, η φον ντερ Λάιεν και η Επιτροπή βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση, καθώς η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διερευνά τον χειρισμό της προμήθειας εμβολίων από την Επιτροπή. Η επικεφαλής της Εισαγγελίας, Laura Codruța Kövesi, επιβεβαίωσε ότι έχουν ληφθεί συνεντεύξεις από αξιωματούχους της Επιτροπής σχετικά με τις διαπραγματεύσεις, χωρίς όμως να σχολιάσει την έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ για το «Pfizergate» αποτελεί σταθμό για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αποτέλεσμα θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της φον ντερ Λάιεν ως προέδρου της Επιτροπής, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα χειρίζονται κρίσιμες συμφωνίες που επηρεάζουν τη δημόσια υγεία και τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης.

Explainer: Τι είναι το «Pfizergate» και γιατί είναι σημαντικό

Τι είναι το «Pfizergate»;

Το «Pfizergate» είναι μια υπόθεση που αφορά την ανταλλαγή μυστικών γραπτών μηνυμάτων μεταξύ της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και του διευθύνοντα συμβούλου της φαρμακευτικής εταιρείας Pfizer, Αλμπερτ Μπουρλά. Τα μηνύματα αυτά σχετίζονται με τις διαπραγματεύσεις για τη σύμβαση προμήθειας εμβολίων Covid-19 από την ΕΕ, αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ.

Γιατί προκάλεσε αντιδράσεις;

Η υπόθεση προκάλεσε αντιδράσεις επειδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρνήθηκε να δημοσιοποιήσει το περιεχόμενο των μηνυμάτων, επικαλούμενη ότι δεν αποτελούν επίσημα έγγραφα που σχετίζονται με τις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν ότι, καθώς αφορούν σημαντικές αποφάσεις δημόσιας υγείας και μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, τα μηνύματα θα έπρεπε να είναι προσβάσιμα στο κοινό για λόγους διαφάνειας.

Ποιος ζητάει τη δημοσιοποίηση;

Η αποκάλυψη της ύπαρξης των μηνυμάτων έγινε από τους New York Times το 2021, ενώ ακολούθησε αγωγή από τον πρώην επικεφαλής του γραφείου της εφημερίδας στις Βρυξέλλες, που ζητά να δημοσιοποιηθούν τα μηνύματα. Επιπλέον, η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια χαρακτήρισε την άρνηση της Επιτροπής ως κακοδιοίκηση και κάλεσε σε μεγαλύτερη διαφάνεια.

Τι αποφασίζει τώρα το δικαστήριο;

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλείται να αποφασίσει αν τα μηνύματα πρέπει να θεωρηθούν επίσημα έγγραφα και να δημοσιοποιηθούν. Η απόφαση αυτή θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τη διαφάνεια των ευρωπαϊκών θεσμών και την πολιτική σταδιοδρομία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Ποιες είναι οι ευρύτερες συνέπειες;

Εκτός από την υπόθεση διαφάνειας, η Επιτροπή αντιμετωπίζει και έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για τον τρόπο που χειρίστηκε τις διαπραγματεύσεις για τα εμβόλια. Η υπόθεση αναδεικνύει τις προκλήσεις που υπάρχουν μεταξύ της ανάγκης για εμπιστευτικότητα σε κρίσιμες διαπραγματεύσεις και της απαίτησης για διαφάνεια και λογοδοσία απέναντι στους πολίτες.

Συνοπτικά

Τι; Μυστικά μηνύματα μεταξύ φον ντερ Λάιεν και Μπουρλά για τη σύμβαση εμβολίων.
Γιατί; Αμφισβήτηση για το αν πρέπει να δημοσιοποιηθούν για λόγους διαφάνειας.
Ποιος; Δικαστήριο ΕΕ, Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια, ΜΜΕ, και δικηγόροι.
Τι αποφασίζει; Αν τα μηνύματα είναι επίσημα έγγραφα και αν πρέπει να δοθούν στη δημοσιότητα.
Γιατί έχει σημασία; Θέτει θέμα διαφάνειας, λογοδοσίας και εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.