Φυσικό αέριο: Η Ευρώπη “δείχνει τα δόντια της” αλλά κινδυνεύει να βρεθεί εκτός της διπλωματικής σκακιέρας

Ρεπορτάζ του Reuters αποκαλύπτει μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, όπου η ενέργεια γίνεται ξανά εργαλείο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει ενεργειακή χειραφέτηση, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα φαίνεται να εξετάζουν ένα σενάριο με διπλό στόχο: την επανένταξη της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά και τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου για την ειρήνη στην Ουκρανία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί ένα φιλόδοξο σχέδιο για τον πλήρη τερματισμό των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, πυρηνικής ενέργειας και LNG έως το τέλος του 2027, στοχεύοντας στην «απόλυτη ενεργειακή ανεξαρτησία» της ΕΕ από τη Ρωσία. Το σχέδιο προβλέπει απαγόρευση νέων συμφωνιών από το 2025 και λήξη όλων των υφιστάμενων συμβολαίων έως το 2027, στο πλαίσιο της στρατηγικής REPowerEU για διαφοροποίηση πηγών και ενίσχυση των ανανεώσιμων.

Αντιδράσεις: «Πρόκειται για οικονομική αυτοκτονία»

Η πρόταση έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από χώρες όπως η Σλοβακία και η Ουγγαρία, που κάνουν λόγο για «οικονομική αυτοκτονία» και προειδοποιούν για εκτίναξη τιμών και απώλεια ανταγωνιστικότητας. Οι χώρες αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο και πετρέλαιο, ενώ διατηρούν ανοιχτούς διαύλους με τη Μόσχα. Η σλοβακική SPP προειδοποίησε για «σημαντικά αρνητικό αντίκτυπο» στην ευρωπαϊκή επιχειρηματικότητα. Η Ουγγαρία δηλώνει έτοιμη να λάβει «τα ισχυρότερα δυνατά μέτρα» κατά του σχεδίου.

Ενεργειακή Ασφάλεια και Οικονομικές Επιπτώσεις

Παρά τη μείωση της εξάρτησης από 45% το 2021 σε περίπου 19% το 2024, το ρωσικό αέριο παραμένει κρίσιμο για αρκετά κράτη-μέλη, όπως η Ελλάδα, όπου το 38,8% των εισαγωγών φυσικού αερίου το πρώτο τρίμηνο του 2025 προήλθε από τη Ρωσία. Η αντικατάσταση του ρωσικού αερίου με LNG, κυρίως από τις ΗΠΑ, γεννά ανησυχίες για αυξημένο κόστος και νέα γεωπολιτική εξάρτηση, ειδικά ενόψει πιθανών αναταράξεων στις διατλαντικές σχέσεις.

Πολιτικές και Κοινωνικές Προκλήσεις

Το σχέδιο της Κομισιόν θα υιοθετηθεί με ενισχυμένη πλειοψηφία, χωρίς να απαιτείται ομοφωνία, κάτι που εντείνει τις εσωτερικές εντάσεις στην ΕΕ. Η Επιτροπή υπόσχεται σταδιακή εφαρμογή και εθνικά σχέδια απεξάρτησης, όμως το ερώτημα παραμένει αν η Ένωση μπορεί να αντέξει το οικονομικό κόστος χωρίς να διαρραγεί η συνοχή της.

Η πορεία προς την ενεργειακή ανεξαρτησία της ΕΕ από τη Ρωσία είναι αναγκαία για λόγους ασφάλειας και στρατηγικής αυτονομίας, αλλά συνοδεύεται από υψηλό οικονομικό και πολιτικό κόστος. Το αν η ενέργεια θα λειτουργήσει ως εργαλείο ενοποίησης ή ως νέα πηγή διχασμού στην Ευρώπη, θα κριθεί από την ικανότητα της Ένωσης να διαχειριστεί τις ανισότητες, να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους και να διασφαλίσει προσιτές τιμές για νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Πολλά όμως εξαρτώνται και από τις “τρικλοποδιές” που μπορεί να δεχτεί η Ευρώπη από Τραμπ και Πούτιν.

Την ώρα που υπάρχει «παγετός» στις ενεργειακές σχέσεις της Ευρώπης με τη Ρωσία, αξιωματούχοι από την Ουάσιγκτον και τη Μόσχα έχουν συζητήσει για μια πιθανή βοήθεια των ΗΠΑ στις πωλήσεις ρωσικού φυσικού αερίου στην ήπειρο, ανέφεραν στο Reuters οκτώ πηγές που γνωρίζουν τις συνομιλίες.

Παράλληλα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ πιέζει για ειρήνη στην Ουκρανία, αυξάνοντας τις προοπτικές «αναθέρμανσης» των σχέσεων σχετικά με το φυσικό αέριο, όπως μεταδίδει το Reuters.

Πηγές κοντά στις διμερείς συζητήσεις δήλωσαν ότι η ανάδειξη ενός ανανεωμένου ρόλου για τη Μόσχα στην αγορά φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσε να βοηθήσει στην εδραίωση μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Πιθανά Σενάρια και Επιπτώσεις

1. Επανεισαγωγή Ρωσικού Αερίου μέσω ΗΠΑ

Αν οι ΗΠΑ αναλάβουν ρόλο διαμεσολαβητή ή ακόμα και εγγυητή στις πωλήσεις ρωσικού αερίου στην Ευρώπη, θα μπορούσαν να προσφέρουν μια διέξοδο για τις χώρες που πιέζονται οικονομικά (Σλοβακία, Ουγγαρία, Γερμανία). Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε:

Πτώση τιμών και ανακούφιση για τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και τη βιομηχανία.
Αποδυνάμωση της πολιτικής συνοχής της ΕΕ, καθώς χώρες με διαφορετικές προτεραιότητες θα διχαστούν.
Αποδυνάμωση της στρατηγικής απεξάρτησης και πιθανή υπονόμευση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας.

2. Ειρηνευτική Συμφωνία με Ενεργειακό Αντάλλαγμα

Η σύνδεση της επιστροφής του ρωσικού αερίου με μια ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό κίνητρο για την ΕΕ, αλλά και να δημιουργήσει νέα διλήμματα:

Ηθικό και πολιτικό κόστος για την ΕΕ, αν φανεί ότι κάνει εκπτώσεις στις αρχές της για λόγους ενεργειακής ασφάλειας.
Ενίσχυση του ρόλου των ΗΠΑ ως ρυθμιστή στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά, εις βάρος της ευρωπαϊκής αυτονομίας.

3. Αντιδράσεις Εντός της ΕΕ

Η αποκάλυψη τέτοιων συνομιλιών ενδέχεται να εντείνει τις εσωτερικές διαιρέσεις:

Οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία και η Σκανδιναβία αναμένεται να αντιταχθούν σθεναρά σε κάθε άνοιγμα προς τη Μόσχα.
Η Γερμανία και άλλες βιομηχανικές χώρες ίσως πιέσουν για μια πιο πραγματιστική προσέγγιση, εφόσον διασφαλίζεται η ενεργειακή επάρκεια και η μείωση του κόστους.

Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε ένα νέο σταυροδρόμι: Θα επιμείνει στη στρατηγική της πλήρους απεξάρτησης από τη Ρωσία, με όποιο κόστος, ή θα επιλέξει έναν ρεαλιστικό συμβιβασμό υπό την πίεση των ΗΠΑ και των οικονομικών αναγκών; Μπορεί να διατηρήσει την ενότητά της όταν οι γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν και οι εξωτερικές πιέσεις αυξάνονται;

Η επόμενη περίοδος θα είναι καθοριστική: η ενέργεια δεν είναι μόνο θέμα τιμών και συμβολαίων, αλλά και ζήτημα στρατηγικής αυτονομίας, αξιών και γεωπολιτικής επιρροής. Το αν η Ευρώπη θα παραμείνει ενωμένη ή θα υποκύψει σε νέες εξαρτήσεις, θα κριθεί τόσο από τις πολιτικές αποφάσεις στις Βρυξέλλες όσο και από τις εξελίξεις στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα.