Πυρκαγιές: Η Αθήνα ανάμεσα στις πιο ευάλωτες πόλεις του κόσμου

Το άρθρο των Financial Times και οι εκτιμήσεις του Αστεροσκοπείου Αθηνών για τις πυρκαγιές στην πρωτεύουσα ενόψει του καλοκαιριού του 2025.

Σε πρόσφατο άρθρο τους, οι Financial Times χαρακτήρισαν την Αθήνα ως «εύκολο στόχο» για μεγάλες πυρκαγιές, τοποθετώντας την σε μια λίστα με πόλεις όπως το Λος Άντζελες, το Ντάλας και τη Λισαβόνα, όπου η κλιματική αλλαγή και οι γεωγραφικές συνθήκες αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο καταστροφών. Το δημοσίευμα επισημαίνει ότι το 2024 η Αθήνα απέφυγε οριακά μια καταστροφική φωτιά, όταν οι φλόγες έφτασαν μέχρι τη Χαλάνδρι μετά από πυρκαγιά στην Πεντέλη.

«Αυτό που έλειπε ήταν ο άνεμος», λέει ο αναπληρωτής καθηγητής περιβαλλοντικής γεωγραφίας στο London School of Economics and Political Science, Τόμας Σμιθ, επισημαίνοντας έναν κρίσιμο παράγοντα που μπορεί να μετατρέψει μια πυρκαγιά από διαχειρίσιμη σε καταστροφική.

Αν και κατά την καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Tufts και ειδική σε θέματα κλιματικών κινδύνων, Έριν Κάχλαν ντε Πέρεζ, οι περιοχές αυτές «έχουν σταθεί τυχερές», οι πιθανότητες μπορεί να είναι εναντίον τους. Με το 2025 να αναμένεται ως ένα από τα θερμότερα έτη που έχουν καταγραφεί, παρά το φαινόμενο La Niña που έφερε δροσιά νωρίτερα φέτος, «οι επιστήμονες προειδοποιούν για τον αυξανόμενο κίνδυνο καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα», αναφέρουν οι Financial Times.

Ο μετεωρολόγος και Διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών, Κώστας Λαγουβάρδος, που συμμετείχε στο άρθρο, τόνισε πως το επόμενο μεγάλο μέτωπο πυρκαγιάς στην Αττική πιθανότατα θα ξεκινήσει από τον Υμηττό. Εκεί, οι ισχυροί άνεμοι και η ξηρή βλάστηση δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς προς αστικές περιοχές, όπως το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Μιλώντας στους Financial Times ο Κώστας Λαγουβάρδος και περιγράφοντας την καμένη διαδρομή της πυρκαγιάς του 2024 έδειξε τον Υμηττό: «Νομίζω ότι θα είναι το επόμενο».

Προσομοιώσεις που έγιναν σε συνεργασία με τον συνάδελφό του, Θεόδωρο Γιαννάρο, δείχνουν ότι «μια πυρκαγιά που θα ξεκινούσε στους βόρειους πρόποδες του Υμηττού θα εξελισσόταν πολύ γρήγορα, αν τροφοδοτούνταν από ισχυρούς ανέμους», λέει ο Λαγουβαρδός.

«Χρησιμοποιώντας το ξηρό δάσος και τη βλάστηση του βουνού ως πηγή καυσίμου, οι φλόγες θα μπορούσαν να κατευθυνθούν γρήγορα προς την πόλη, κοντά σε μια περιοχή όπου βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Αθηνών», σημειώνουν οι Financial Times με τον Κώστα Λαγουβάρδο να υπενθυμίζει ότι το βουνό «είναι πολύ κοντά στα όρια της πόλης». Προσθέτει, δε, πως αν και το βουνό είναι «υπό αυστηρή προστασία», όταν υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς, μια πυρκαγιά «μπορεί να συμβεί».

Η επικίνδυνη διεπαφή πόλης και δάσους

Η Αθήνα και η ευρύτερη περιοχή της Αττικής έχουν επεκταθεί προς τα περιαστικά δάση, δημιουργώντας μια επικίνδυνη ζώνη όπου οι πυρκαγιές μπορούν να ξεκινήσουν και να εξαπλωθούν γρήγορα. Σύμφωνα με στοιχεία του Αστεροσκοπείου, τα τελευταία 8 καλοκαίρια έχουν καεί περίπου το 37% των δασικών εκτάσεων της Αττικής, αποδεικνύοντας το μέγεθος του προβλήματος.

Σύμφωνα με τον ειδικό του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προγνώσεων, Τζο Μακ Νόρτον, που μίλησε στους FT, «η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, όπως και άλλες ευάλωτες περιοχές, έχει τον «τέλειο συνδυασμό» στοιχείων που απαιτούνται για μια σημαντική πυρκαγιά».

Οι συνθήκες που ευνοούν τις πυρκαγιές είναι το «τέλειο μείγμα»: ξηρή βλάστηση, υψηλές θερμοκρασίες και ισχυροί άνεμοι, όπως τα μελτέμια που φυσούν στην περιοχή. Οι άνεμοι αυτοί, παρόμοιοι με εκείνους του Λος Άντζελες, επιδεινώνουν την εξάπλωση των πυρκαγιών, όπως φάνηκε στην τραγωδία του Μάτι το 2018.

Το παράδειγμα του Λος Άντζελες

Την ίδια στιγμή τα ασταθή καιρικά φαινόμενα καθιστούν, επίσης, τις άγριες εκτάσεις πιο εύφλεκτες. Στην περίπτωση του Λος Άντζελες, η πόλη είχε βιώσει μια εξαιρετικά βροχερή περίοδο που οδήγησε στην άφθονη ανάπτυξη θαμνώδους βλάστησης. Ακολούθησε μια παρατεταμένη ξηρασία που ξέρανε τα φυτά, δημιουργώντας καύσιμη ύλη για μια πυρκαγιά.

Ήταν η τέλεια καταιγίδα. Οι πυρκαγιές μαίνονταν σε έκταση 55.000 στρεμμάτων, προκαλώντας το θάνατο τουλάχιστον 30 ανθρώπων, καταστρέφοντας περισσότερα από 16.000 κτίρια και προκαλώντας ζημιές και οικονομικές απώλειες εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Μια παρόμοια κατάσταση θα μπορούσε να εκτυλιχθεί στην Αθήνα, προειδοποιούν οι επιστήμονες, όπου μια περίοδος βροχών ακολουθούμενη από ξηρασία θα εξασφάλιζε άφθονο καύσιμο. Εκτός από τα πευκοδάση, τα οποία συχνά ξεραίνονται κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών καυσώνων, όπου οι θερμοκρασίες μπορούν να ξεπεράσουν τους 40 °C, η θαμνώδης βλάστηση είναι, επίσης, συχνή στην περιοχή. Αυτό έχει αυξηθεί με την παρακμή της γεωργίας και την απώλεια των αιγοπροβάτων που παραδοσιακά διατηρούσαν τη βλάστηση υπό έλεγχο.

Όπως σημειώνει ο ΜακΝόρτον: «η εξάπλωση της βλάστησης στα περίχωρα της Αθήνας- ή σε άλλες πόλεις- συχνά σημαίνει ότι δεν υπάρχουν φυσικά αντιπυρικά φράγματα για να εμποδίσουν την εξάπλωση της φωτιάς».

Κλιματική αλλαγή και επέκταση της περιόδου πυρκαγιών

Η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει αύξηση της διάρκειας και της έντασης των καύσωνων, καθώς και παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας. Το 2024, παρά μια σχετικά καλή χρονιά όσον αφορά τα καμένα στρέμματα, καταγράφηκαν μεγάλες πυρκαγιές εκτός της παραδοσιακής αντιπυρικής περιόδου, όπως στην Κορινθία τον Σεπτέμβριο και στα Πιέρια όρη τον Μάρτιο.

Ο κ. Λαγουβάρδος εξήγησε ότι η περίοδος πυρκαγιών επεκτείνεται, με φωτιές να ξεσπούν νωρίτερα την άνοιξη και να διαρκούν περισσότερο το φθινόπωρο. Μάλιστα, το 2023-2024 ήταν ο πιο θερμός χειμώνας που έχει καταγραφεί στη χώρα, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο πυρκαγιών.

Επόμενος κίνδυνος οι πλημμύρες

Οι φωτιές, όμως, έχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες, καθώς καίγοντας τη βλάστηση, καθιστούν το έδαφος λιγότερο ικανό να απορροφήσει το νερό, με αποτέλεσμα την αύξηση της επιφανειακής απορροής και την ταχύτερη κίνηση των πλημμυρικών υδάτων.

«Μια πυρκαγιά μπορεί να προκαλέσει ζημιές στα προάστια, ειδικά στα πράσινα, αλλά το πρόβλημα δεν τελειώνει εκεί. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πλημμυρών», λέει ο Μιχάλης Διακάκης, εμπειρογνώμονας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών σε καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα και τα ακραία φαινόμενα.

Σύμφωνα με έρευνα του Διακάκη, ο κίνδυνος αυτός διαρκεί έως και μια δεκαετία μετά από μια πυρκαγιά σε ορισμένες περιοχές και μπορεί να είναι πολύ πιο καταστροφικός για τα κέντρα των πόλεων. «Είναι εύκολο να φράξεις ένα κρίσιμο ποτάμι σε ένα τμήμα, ωθώντας το νερό προς τα έξω και πλημμυρίζοντας την περιοχή. Η πλημμύρα θα καταλήξει, τελικά, στο κέντρο της πόλης».

Προβλέψεις για το καλοκαίρι του 2025 και μέτρα πρόληψης

Οι εποχικές προγνώσεις δείχνουν ότι το καλοκαίρι του 2025 θα έχει θερμοκρασίες πάνω από τον μέσο όρο, χωρίς όμως απαραίτητα να αναμένονται παρατεταμένοι καύσωνες. Παρόλα αυτά, η παρατεταμένη ξηρασία και οι ισχυροί άνεμοι παραμένουν παράγοντες που δυσχεραίνουν την αντιμετώπιση των πυρκαγιών.

Η επιτήρηση των δασικών περιοχών, τόσο εναέρια όσο και επίγεια, καθώς και οι καθαρισμοί των δασών, θεωρούνται κρίσιμα μέτρα για την έγκαιρη ανίχνευση και περιορισμό των πυρκαγιών. Η συνεχής επαγρύπνηση και η ενίσχυση των μέτρων πρόληψης είναι απαραίτητα, ειδικά σε περιοχές όπου η αστική ανάπτυξη αγγίζει τα δάση.

Η προειδοποίηση των Financial Times, σε συνδυασμό με τις επιστημονικές εκτιμήσεις του Αστεροσκοπείου Αθηνών, αναδεικνύουν την Αθήνα σε μια πόλη ιδιαίτερα ευάλωτη στις πυρκαγιές, με αυξημένο κίνδυνο λόγω κλιματικής αλλαγής, γεωγραφικών χαρακτηριστικών και αστικής επέκτασης. Η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης απαιτεί συντονισμένες δράσεις πρόληψης, επιτήρησης και ευαισθητοποίησης, ώστε να προστατευτούν οι πολίτες και οι φυσικοί πόροι της πρωτεύουσας.