Κωνσταντίνος Τσουκαλάς στη Lifo: Μια ζωή στοχασμού, αγώνα και αμφιβολίας

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες κοινωνιολόγους και διανοητές, παραχώρησε στη Lifo μια εκ βαθέων συνέντευξη, όπου ξεδιπλώνει τη διαδρομή του από τα παιδικά του χρόνια στην Κατοχή, μέχρι τη σημερινή του οπτική για την κοινωνία, τη νεολαία και την αριστερά.

Μέσα από προσωπικές αναμνήσεις, φιλοσοφικές αναζητήσεις και κοινωνικές παρατηρήσεις, ο Τσουκαλάς σκιαγραφεί το αποτύπωμα μιας ζωής αφιερωμένης στη σκέψη και στη δράση.

Παιδικά χρόνια στην Αθήνα της Κατοχής

Γεννημένος στην Αθήνα, σε μια αστική οικογένεια με παράδοση στη νομική, ο Τσουκαλάς θυμάται μια παιδική ηλικία προστατευμένη από τις χειρότερες κακουχίες της Κατοχής, αλλά σημαδεμένη από το φόβο και τη σιωπή. Η μητέρα του, μια γυναίκα βαθιά καλλιεργημένη, του μετέδωσε την αγάπη για τη λογοτεχνία και τα βιβλία, ενώ ο πατέρας του, δικηγόρος του Νίκου Μπελογιάννη, τον έφερε σε επαφή με το δράμα της πολιτικής καταστολής. Η παρουσία του στη δίκη του Μπελογιάννη, όπως ομολογεί, υπήρξε καταλυτική: «Αυτόν τον άνθρωπο θα τον εκτελέσουν για τις ιδέες του», του είπε ο πατέρας του – μια φράση που τον ώθησε στην αριστερά και στη μελέτη της κοινωνίας.

Από τη νομική στη διεθνή διανόηση

Παρά τις οικογενειακές προσδοκίες, ο Τσουκαλάς δεν βρήκε ποτέ πραγματικό ενδιαφέρον στη δικηγορία. Οι σπουδές του τον οδήγησαν στη Χαϊδελβέργη, το Μόναχο, το Παρίσι και το Γέιλ, όπου ήρθε σε επαφή με σπουδαίους διανοητές όπως ο Αλτουσέρ και ο Μπουρντιέ. Το Παρίσι της δεκαετίας του ’60, με το πνεύμα της αμφισβήτησης και της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο, αποτέλεσε για εκείνον ένα εργαστήρι ιδεών και αγώνων.

Η φιλία με τον Πουλαντζά και το τραύμα της απώλειας

Ιδιαίτερη θέση στη ζωή του κατέχει ο Νίκος Πουλαντζάς, με τον οποίο ανέπτυξε μια αδελφική σχέση, μοιραζόμενοι αμφιβολίες, ιδέες και πολιτική στράτευση. Η αυτοκτονία του Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, υπήρξε το μεγαλύτερο πλήγμα της ζωής του Τσουκαλά, ένα τραύμα που χρειάστηκε χρόνια για να μπορέσει να μιλήσει γι’ αυτό.

Επιστροφή στην Ελλάδα και η εμπειρία της Μεταπολίτευσης

Παρά τη δυνατότητα να συνεχίσει τη διεθνή ακαδημαϊκή του καριέρα, ο Τσουκαλάς επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα, συμμετέχοντας στο πείραμα της Μεταπολίτευσης και διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η χαρά της ζωντανής διδασκαλίας και της αμφισβήτησης των κατεστημένων ιδεών παραμένει για εκείνον ανεκτίμητη.

Η κοινωνία σήμερα: Θυμός, φόβος και απουσία αμφιβολίας

Ο Τσουκαλάς παρατηρεί με ανησυχία τη σημερινή νεολαία: «Στα μάτια των νέων σήμερα βλέπω θυμό και φόβο, αλλά όχι αμφιβολία», σημειώνει. Ο εξατομικευμένος τρόμος, η αδυναμία να φανταστούν ένα μέλλον και η βία ως απάντηση σε μια αβίωτη ζωή αποτελούν, κατά τη γνώμη του, συμπτώματα μιας κοινωνίας που έχει χάσει το μέτρο και την αλληλεγγύη. Η θατσερική λογική του «δεν υπάρχει εναλλακτική» και ο διαρκής ανταγωνισμός οδηγούν σε έναν υπαρξιακό φθόνο και μια αίσθηση ματαιότητας.

Η κρίση της αριστεράς και η μετα-δημοκρατία

Κατά τον Τσουκαλά, η αριστερά σήμερα αδυνατεί να αρθρώσει ένα πειστικό πολιτικό όνειρο. Η κοινωνική αλληλεγγύη έχει υποχωρήσει μπροστά στην ασύδοτη ελευθερία και τον φιλελευθερισμό, ενώ η πολιτική εκπροσώπηση έχει αποδυναμωθεί. Οι αποφάσεις λαμβάνονται σε αόρατα παρασκήνια, οι λαοί δεν έχουν πραγματική συμμετοχή, και ένας αόρατος «Λεβιάθαν» εξουσιάζει χωρίς αξίες ή νομιμοποίηση.

Η πλημμυρίδα της πληροφορίας και η απώλεια του νοήματος

Σε μια εποχή υπερπληροφόρησης, ο Τσουκαλάς διαπιστώνει ότι ο θόρυβος έχει υποκαταστήσει τη σκέψη. Οι λέξεις χάνουν το νόημά τους, η γλώσσα των social media αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει την πραγματικότητα, και η ανθρωπότητα ως συλλογικό υποκείμενο μοιάζει να έχει διαλυθεί.

Ελπίδα και ευθύνη

Παρά τη σκοτεινή διάγνωση, ο Τσουκαλάς δεν χάνει την πίστη του στη δυνατότητα της αλλαγής. Η ελπίδα, λέει, αξίζει. Η αμφιβολία, η συλλογικότητα και η αναζήτηση νοήματος παραμένουν για εκείνον τα κλειδιά για μια καλύτερη κοινωνία. Και αν κάτι τον κρατά ζωντανό, είναι η χαρά της διδασκαλίας, η αγάπη για την Αθήνα και η διαρκής ανάγκη να γεφυρώνει την επιστημονική ανάλυση με την πίστη στη δυνατότητα της προόδου.

Η συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά στη Lifo είναι ένα πολύτιμο ντοκουμέντο αυτογνωσίας, ιστορικής μνήμης και κοινωνικού στοχασμού. Μέσα από τις προσωπικές του διαδρομές, ο Τσουκαλάς συνοψίζει τις αγωνίες και τα αδιέξοδα της εποχής μας, χωρίς όμως να παραιτείται από την ελπίδα για μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο συλλογική, πιο ανθρώπινη.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς – Σύντομο Βιογραφικό

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες κοινωνιολόγους και διανοητές, με πλούσια ακαδημαϊκή και δημόσια παρουσία. Γεννήθηκε στην Αθήνα, σε οικογένεια με παράδοση στη νομική, παιδί της Κατοχής, γεγονός που σημάδεψε τα πρώτα του βιώματα. Ο πατέρας του υπήρξε δικηγόρος του Νίκου Μπελογιάννη, και η παρουσία του Κωνσταντίνου στη δίκη του Μπελογιάννη υπήρξε καταλυτική για τη διαμόρφωση της αριστερής του συνείδησης.

Αρχικά σπούδασε νομικά, όμως γρήγορα στράφηκε στις κοινωνικές επιστήμες. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Χαϊδελβέργη και το Μόναχο στη Γερμανία, στο Παρίσι και στο Γέιλ των ΗΠΑ. Στο Παρίσι της δεκαετίας του ’60 ήρθε σε επαφή με κορυφαίους διανοητές, όπως ο Αλτουσέρ και ο Μπουρντιέ, και συμμετείχε ενεργά στα γεγονότα του Μάη του ’68.

Διετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Αθηνών και στο γαλλικό CNRS, ενώ υπήρξε στενός φίλος και συνοδοιπόρος του Νίκου Πουλαντζά, με τον οποίο μοιράστηκε βαθιές πνευματικές και πολιτικές ανησυχίες. Η απώλεια του Πουλαντζά υπήρξε βαθιά τραυματική για τον ίδιο.

Μετά τη δικτατορία, επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμβάλλοντας ενεργά στο πνεύμα της Μεταπολίτευσης. Δίδαξε και ενέπνευσε γενιές φοιτητών, ενώ συμμετείχε και στην πολιτική ως βουλευτής Επικρατείας της Αριστεράς, χωρίς όμως να ακολουθήσει επαγγελματική πολιτική πορεία.

Το συγγραφικό του έργο είναι εκτενές και πολυβραβευμένο, με επίκεντρο την ανάλυση της εξάρτησης, της κοινωνικής αλλαγής, της δημοκρατίας και της κρίσης της σύγχρονης κοινωνίας. Το 2025 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, αναγνωρίζοντας το συνολικό του έργο και τη συμβολή του στην επιστήμη και τη δημόσια ζωή.

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς παραμένει ενεργός δάσκαλος και στοχαστής, με βαθιά πίστη στη δύναμη της αμφιβολίας, της συλλογικότητας και της ελπίδας για μια πιο δίκαιη κοινωνία.