NewsEdit Ο πλουραλισμός είναι ιστορικά συνδεδεμένος με την ελευθερία του Τύπου, ωστόσο, η πληθώρα των καναλιών/μέσων/πλατφόρμων ενημέρωσης δεν είναι συνώνυμη με την πολυφωνία και τη διαφορετικότητα των περιεχομένων.
Ηφετινή διοργάνωση της Unesco με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ελευθερίας του Τύπου (3/5) που θα λάβει χώρα στις Βρυξέλλες στις 7 Μαϊου, διερευνά τις πολλαπλές επιδράσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην ελευθερία του Τύπου, τη δημοσιογραφία και τα Μέσα [Reporting in the Brave New World: The Impact of Artificial Intelligence on Press Freedom and the Media]. Τα ζητήματα που αφορούν στους τρόπους με τους οποίους διενεργείται η δημοσιογραφία, παράγεται ενημερωτικό (και άλλο) περιεχόμενο, η διαχείριση των δεδομένων, η διακρίβωση των ειδήσεων, αλλά και η παραγωγή και διακίνηση ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων, οι τεχνικές deepfake, η τυρρανία και μεροληψία των αλγορίθμων, αποτελούν σημαντικά διακυβεύματα για τις σύγχρονες δημοκρατίες σε ένα τεχνολογικό/κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η τεχνητή νοημοσύνη αγγίζει όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Με άλλα λόγια, αποτελούν αυτό που ο Marcel Mauss έχει ονομάσει ολικό κοινωνικό γεγονός, αγγίζοντας όλες τις εκφάνσεις της συλλογικής ζωής.
«Η πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα έχει διευρυνθεί, χωρίς αυτό όμως να ακολουθείται κατ’ ανάγκη από την έκφραση διαφορετικών οπτικών γωνιών».
Ωστόσο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, στο παρόν κείμενο εστιάζω -εν συντομία- σε μία πτυχή η οποία μου φαίνεται ότι αξίζει να συμπεριληφθεί στη συζήτηση περί ελευθερίας της έκφρασης και του Τύπου, εκείνη μίας διττής διάκρισης μεταξύ άποψης και είδησης και, συνακόλουθα, μεταξύ πληθώρας πηγών/πομπών και πολυφωνίας -πλουραλισμού- περιεχομένων στη δημοσιογραφία, στα μέσα, που προεκτείνεται και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αναντίρρητα, η πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα έχει διευρυνθεί τις τελευταίες δεκαετίες, χωρίς αυτό όμως να ακολουθείται κατ’ ανάγκη από την έκφραση διαφορετικών οπτικών γωνιών. Ο πλουραλισμός είναι ιστορικά συνδεδεμένος με την ελευθερία του Τύπου, ωστόσο, η πληθώρα των καναλιών/μέσων/πλατφόρμων ενημέρωσης δεν είναι συνώνυμη με την πολυφωνία και τη διαφορετικότητα των περιεχομένων.
Δυνητικά, η πληθώρα των μέσων φέρει την υπόσχεση της πολυφωνίας, ωστόσο αυτό δεν αποτελεί αιτιατή σχέση (βλ. καθεστώς μεγάλης συγκέντρωσης μέσων και πλατφόρμων, όπως επίσης την τεράστια αναπαραγωγή περιεχομένων, ύφους και αισθητικής σε όλα τα μέσα επικοινωνίας και μέσα κοινωνικής δικτύωσης).
«Στη σύγχρονη δημόσια σφαίρα, την οποία συνδιαμορφώνουν ο Τύπος και τα Μέσα, η άποψη εμφανίζεται ως «υποκειμενική αλήθεια»».
Όπως γράφει ο Jost (2024) «το γεγονός ότι μία άποψη υποστηρίζεται από δέκα αντί από έναν δεν την κάνει περισσότερο ποικιλόμορφη». Αντιθέτως, όπως σημειώνει, αν μία άποψη επαναλαμβάνεται σε πληθώρα μέσων ενδέχεται να δηλητηριάσει το δημοκρατικό γίγνεσθαι.
Παρά το γεγονός ότι στη δημοσιογραφική δεοντολογία ο διαχωρισμός της είδησης και του σχολιασμού της αποτελεί βασικό κανόνα, συχνά ο διαχωρισμός τους δεν εμφανής, ιδιαίτερα όταν «μία άποψη δεν λέει το όνομά της» και παρουσιάζεται στη δημόσια σφαίρα ως είδηση -για παράδειγμα, μέσω ιδιαίτερης πλαισίωσης (framing). Ή, άλλο παράδειγμα, με την πολλαπλή επανάληψη μίας άποψης μέσω πολλαπλών πλατφόρμων, από διαφορετικές πηγές που απηχούν τις ίδιες απόψεις, μεταφέροντας εμμέσως κεκαλυμμένες ιδεολογίες (πχ. μίσους).
Οι πτυχές του κόσμου που θεωρούμε όπως είναι λόγω του τρόπου που τις σκεφτόμαστε, τις αισθανόμαστε ή τις αντιλαμβανόμαστε, θεωρούνται υποκειμενικές πτυχές του κόσμου. Οι σκέψεις, πεποιθήσεις, επιθυμίες, αντιλήψεις, αναπαριστούν τον κόσμο με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αυτές οι νοητικές καταστάσεις είναι που ορίζουν ένα «υποκειμενικό γεγονός» (Francescotti, 2017). Υπό αυτή την έννοια, στη σύγχρονη δημόσια σφαίρα, την οποία συνδιαμορφώνουν ο Τύπος και τα Μέσα, η άποψη εμφανίζεται ως «υποκειμενική αλήθεια». Θα λέγαμε ότι η άποψη εμφανίζεται ως καθεστώς μετα-αλήθειας. Και αυτή η λεπτή και αδιόρατη πολλές φορές διάκριση, αποτελεί επίσης, διαχρονικά, μείζον δημοκρατικό διακύβευμα, παράλληλα με την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στις κοινωνίες μας.
*Η Ιωάννα Βώβου είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Δημοσιογραφίας (J-Lab).
Αναδημοσίευση από ΤΟ ΒΗΜΑ