Μαζικό μπλακ άουτ στην Ιβηρική: Μένοντας χωρίς ρεύμα γιατί παράγεις… πάρα πολύ ρεύμα

Η εκτεταμένη διακοπή ρεύματος που έπληξε την Ισπανία και την Πορτογαλία τη Δευτέρα 28 Απριλίου 2025 προκάλεσε πρωτοφανές χάος σε ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο, επηρεάζοντας δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους και κρίσιμες υποδομές.

Το μπλακ άουτ, ένα από τα χειρότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη, ξεκίνησε λίγο μετά τις 12:30 το μεσημέρι τοπική ώρα και διήρκεσε πολλές ώρες, με την ηλεκτροδότηση να αποκαθίσταται πλήρως μετά από περίπου έξι έως δέκα ώρες.

Το μέγεθος και οι επιπτώσεις του μπλακ άουτ

Η διακοπή ηλεκτροδότησης επηρέασε μεγάλο μέρος της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και τμήματα της Γαλλίας, προκαλώντας διακοπή λειτουργίας επιχειρήσεων, νοσοκομείων, συστημάτων μεταφορών, δικτύων κινητής τηλεφωνίας και άλλων κρίσιμων υποδομών. Στους δρόμους της Μαδρίτης, η αποκατάσταση του ρεύματος συνοδεύτηκε από ενθουσιώδεις αντιδράσεις των κατοίκων, που είχαν περάσει μεγάλο μέρος της ημέρας χωρίς ηλεκτρικό και σύνδεση στο διαδίκτυο.

Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, ανακοίνωσε ότι η χώρα έχασε ξαφνικά 15 γιγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας μέσα σε λιγότερο από πέντε δευτερόλεπτα, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στο 60% της ζήτησης ηλεκτρικού ρεύματος εκείνη την ώρα. Πρόκειται για μια «κατάρρευση» πρωτοφανή στην ιστορία του ισπανικού δικτύου.

Αιτίες και έρευνες

Οι ακριβείς αιτίες του μπλακ άουτ παραμένουν άγνωστες και οι αρχές της Ισπανίας και της Πορτογαλίας συνεχίζουν τις έρευνες. Έχουν καταγραφεί δύο διακοπές σύνδεσης (διακοπές ηλεκτροδότησης) πριν από το τελικό συμβάν, με το δεύτερο να προκαλεί τη μαζική αποσύνδεση του δικτύου.

Προειδοποιητικά σημάδια ασταθούς δικτύου είχαν ανιχνευθεί ήδη από το πρωί της Δευτέρας στην περιοχή της Μαδρίτης, με μικρές αλλά αυξανόμενες διακυμάνσεις στην τάση του ρεύματος, που κορυφώθηκαν περίπου τρεις ώρες πριν το μπλακ άουτ.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η διακοπή μπορεί να οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων, όπως η απενεργοποίηση γραμμών ή γεννητριών για συντήρηση, ακραίες καιρικές συνθήκες ή τεχνικές δυσλειτουργίες. Η πορτογαλική εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας REN απέδωσε το μπλακ άουτ σε σπάνιο ατμοσφαιρικό φαινόμενο λόγω ακραίων θερμοκρασιακών μεταβολών. Ωστόσο, δεν έχει αποκλειστεί κανένα σενάριο, ενώ οι αρχές υποβαθμίζουν την πιθανότητα κυβερνοεπίθεσης.

Η πρόεδρος της ισπανικής εταιρείας διαχείρισης δικτύου Red Electrica, Beatriz Corredor, τόνισε ότι το μαζικό blackout δεν σχετίζεται με το υψηλό ποσοστό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή της χώρας και δεν σκοπεύει να παραιτηθεί.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι θα αντλήσει μαθήματα από το περιστατικό για την αποτροπή παρόμοιων συμβάντων στο μέλλον. Οι μηχανικοί εργάστηκαν εντατικά για την επανεκκίνηση και την αποκατάσταση του δικτύου, που είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα σύνθετη, καθώς απαιτείται αυστηρή ισορροπία μεταξύ παραγωγής και ζήτησης για να αποφευχθούν νέες διακοπές.

Το πρόσφατο μπλακάουτ που βύθισε στο σκοτάδι εκατομμύρια πολίτες στην Ισπανία και την Πορτογαλία δεν προκλήθηκε από σπάνιο μετεωρολογικό φαινόμενο, κυβερνοεπίθεση ή ξένη παρέμβαση, αλλά από υπερφόρτωση του ηλεκτρικού δικτύου λόγω υπερπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), κυρίως φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες. Το παράδοξο είναι ότι η διακοπή ρεύματος συνέβη όχι εξαιτίας έλλειψης ενέργειας, αλλά λόγω πλεονάσματος που το σύστημα δεν μπόρεσε να διαχειριστεί.

Η Μεγάλη Επενδυτική Έκρηξη και οι Ανεπαρκείς Υποδομές

Οι κρατικές επιδοτήσεις των προηγούμενων ετών οδήγησαν σε μαζική εγκατάσταση ΑΠΕ, με ισχύ πολλαπλάσια των πραγματικών αναγκών. Στην Ισπανία, όπως και στην Ελλάδα, καλλιεργήσιμες εκτάσεις θυσιάστηκαν για την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών, ενθαρρυμένες από σταθερές εγγυημένες τιμές ανά MWh. Ωστόσο, οι επενδύσεις σε αποθήκευση ενέργειας, που θα μπορούσαν να εξομαλύνουν τις διακυμάνσεις παραγωγής, παρέμειναν ελάχιστες, καθώς οι μπαταρίες έχουν υψηλό κόστος και τεχνολογικούς περιορισμούς.

Παράλληλα, τα ηλεκτρικά δίκτυα, που απαιτούν τεράστια κεφάλαια για αναβάθμιση ώστε να υποστηρίξουν το επιπλέον φορτίο των ΑΠΕ, έχουν εν μέρει ιδιωτικοποιηθεί. Οι ιδιώτες επενδυτές προτιμούν να αποκομίζουν κέρδη από τα εγγυημένα έσοδα χρήσης των δικτύων, παρά να χρηματοδοτούν τις απαραίτητες υποδομές. Αυτό έχει οδηγήσει σε αδυναμία του δικτύου να διαχειριστεί το πλεόνασμα ενέργειας.

Το Παράδοξο της Οριακής Τιμολόγησης

Ένα ακόμα κρίσιμο πρόβλημα είναι ο τρόπος τιμολόγησης της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό Target Model επιβάλλει οριακή τιμολόγηση, όπου όλες οι μονάδες αμείβονται με βάση την τιμή της ακριβότερης μονάδας παραγωγής, συνήθως φυσικού αερίου. Έτσι, παρά το σχεδόν μηδενικό κόστος παραγωγής των ΑΠΕ, η τιμή του ρεύματος παραμένει υψηλή, καθιστώντας το ηλεκτρικό ρεύμα ακριβό για τους καταναλωτές.

Η Ελληνική Εμπειρία και οι Κίνδυνοι για το Μέλλον

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με υπερπαραγωγή ΑΠΕ: σήμερα έχουν συνδεθεί στο δίκτυο 14 GW, ενώ με τους όρους σύνδεσης φτάνουμε τα 28 GW και υπάρχουν ακόμα 42 GW έργων σε αναμονή. Με μέση κατανάλωση 3,5-5 GW και αιχμές έως 9,5 GW, το σύστημα δεν μπορεί να απορροφήσει το πλεόνασμα. Οι διαγωνισμοί για αποθήκευση ενέργειας έχουν αποτύχει λόγω περιορισμένου ενδιαφέροντος και γραφειοκρατικών εμποδίων, μεταθέτοντας τις πρώτες μονάδες αποθήκευσης στο 2027-2028.

Οι εξαγωγές ενέργειας δεν αποτελούν λύση, καθώς και οι γειτονικές χώρες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα πλεονάσματος. Ο ΔΕΔΔΗΕ αναγκάζεται να αποκόπτει μονάδες ΑΠΕ για να αποφευχθούν μπλακάουτ, με τις περικοπές να αυξάνονται συνεχώς και να φτάνουν στο 50%-70% της δυναμικής τους, σηματοδοτώντας τεράστια οικονομική σπατάλη.

Η Αδιάκοπη Επέκταση των ΑΠΕ και τα Υπερκέρδη

Παρά τα προβλήματα, η εγκατάσταση ΑΠΕ συνεχίζεται ακάθεκτη. Στην Εύβοια σχεδιάζονται επιπλέον χίλιες ανεμογεννήτριες, ενώ η Δυτική Μακεδονία μετατρέπεται σε εκτεταμένη φωτοβολταϊκή ζώνη στο πλαίσιο της απολιγνιτοποίησης. Οι μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι και αρκετοί μικρότεροι, με τις κατάλληλες διασυνδέσεις, συνεχίζουν να αποκομίζουν υπερκέρδη με την εγγύηση του κράτους και της ΕΕ, ενώ οι καταναλωτές πληρώνουν το ρεύμα σε τιμές-κόσμημα.

Η Πράσινη Καπιταλιστική Ανάπτυξη σε Κρίση

Το μπλακάουτ στην Ιβηρική αποτελεί προειδοποίηση για τις παγίδες της υπερβολικής εξάρτησης από ΑΠΕ χωρίς την κατάλληλη υποδομή και διαχείριση. Η «πράσινη καπιταλιστική ανάπτυξη» κινδυνεύει να μετατραπεί σε ενεργειακή κρίση, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα οι αδυναμίες στα δίκτυα, την αποθήκευση και το μοντέλο τιμολόγησης. Η πρόκληση είναι να συνδυαστεί η βιωσιμότητα με την αξιοπιστία και την οικονομική λογική, ώστε να αποφευχθούν μελλοντικά μπλακάουτ και να εξασφαλιστεί φθηνή και σταθερή ενέργεια για όλους.

Τι προκαλεί διακοπές ρεύματος

Οι διακοπές ρεύματος σε ηλεκτρικά δίκτυα προκύπτουν από ανισορροπίες μεταξύ παραγωγής και ζήτησης ενέργειας, βλάβες εξοπλισμού, φυσικές καταστροφές, υπερφόρτωση ή ανθρώπινα λάθη. Τα δίκτυα λειτουργούν σαν ένα σύστημα όπου η σταθερότητα απαιτεί «όλοι να κάνουν πετάλι με τον ίδιο ρυθμό», όπως παρομοίασε ο καθηγητής Enric Bartlett. Αν μια περιοχή αποσυνδεθεί, μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές επιπτώσεις σε άλλες περιοχές, με διαταραχές που εξαπλώνονται γρήγορα.

Η έρευνα για τα αίτια του μπλακ άουτ στην Ιβηρική Χερσόνησο συνεχίζεται, με στόχο την πλήρη κατανόηση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του ηλεκτρικού δικτύου στην περιοχή.

Η μαζική διακοπή ρεύματος στην Ισπανία και την Πορτογαλία αποτελεί μια σπάνια, αλλά σοβαρή υπενθύμιση της ευαισθησίας των σύγχρονων ενεργειακών δικτύων και της ανάγκης για συνεχή επαγρύπνηση και βελτίωση των υποδομών, ώστε να διασφαλιστεί η σταθερότητα και η ασφάλεια της ηλεκτροδότησης σε όλη την Ευρώπη.