Διανύοντας το κατώφλι του 21ου αιώνα, η νέα ψηφιακή εποχή επιδρά στον πολιτισμό δημιουργώντας νέα αρχιτεκτονική δομή στα θεμέλια του. Η παιδεία αποτελεί ένα εκ των πυλώνων προς αναμόρφωση, που στηρίζουν τα θεμέλια και γίνεται δέκτης του νέου κύκλου ζωής της πληροφορίας, που μετουσιώνεται σε γνώση και διασπείρεται μέσω των δίαυλων επικοινωνίας του ψηφιακού οικοσυστήματος με αρχή τον διαδικτυακό κυβερνοχώρο.
Βασίλης Ζωγράφος
Η ραγδαία αύξηση της παραγόμενης πληροφορίας και η κεφαλαιώδης αξιοποίησή της σε συνάρτηση με την βέλτιστη διάχυσή της έχοντας το διαδίκτυο ως βασική υποδομή χαρακτηρίζουν την κοινωνία της πληροφορίας όπου θα εκκολαφθούν οι αυριανοί πολίτες. Περιλαμβάνει τα νέα δεδομένα στον καταμερισμό της εργασίας και στις παραγωγικές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις, ενώ προβάλει τη σημασία των τεχνολογικών πόρων, οδηγούμενη από την κατοχή/ιδιοκτησία στην πρόσβαση και από τα προϊόντα στις υπηρεσίες.
Οι οργανισμοί σε παγκόσμιο επίπεδο αναθεωρούν τον τρόπο καλλιέργειας και μόρφωσης. Οι άνθρωποι προσπαθούν να αντιληφθούν τις βαθμίδες εκπαίδευσης και να κατανοήσουν τους τρόπους κατάρτισης των παιδιών τους. Ο σκοπός είναι η τοποθέτηση αυτών, σε αρμόζουσα θέση στις οικονομίες του σήμερα. Αποκτούν πολιτισμική ταυτότητα και ανακτούν τα κοινωνικά πολιτισμικά γονίδια, ενώ παράλληλα ακολουθούν την ροπή της παγκοσμιοποίησης. Η διάθεση ειδικευμένης γνώσης περιορισμένου εύρους και βάθους αναπτύσσει μονόπλευρα τον άνθρωπο ως εργαλείο, δίχως κριτική σκέψη, συνείδηση, βούληση και φαντασία.
Το μέγιστο πρόβλημα είναι ότι προσεγγίζουν το μέλλον με τεχνικές του παρελθόντος, ενώ ταυτόχρονα αποξενώνουν εκατομμύρια παιδιά που δεν μπορούν να δουν κάποιο σκοπό στα εκπαιδευτήρια (Πανεπιστήμιο, Σχολείο, Φροντιστήριο). Στην παλαιά εποχή ο σκοπός του εκπαιδευτήριου καρποφορούσε από το σενάριο «διάβασε πολύ και σκληρά για να αποκτήσεις πτυχίο και να βρεις σίγουρα καλή εργασία». Τα παιδιά της σημερινής εποχής έχουν απωλέσει την πίστη τους σε αυτό δικαιολογημένα γιατί δεν αποτελεί εγγύηση η ακαδημαϊκή παιδεία στην εύρεση εργασίας και στον βιοπορισμό. Ειδικότερα όταν κατά την διαδρομή απόκτησης, το παιδί περιθωριοποιεί ότι θεωρεί ότι είναι σημαντικό για την αγωγή της ψυχής του, λόγω των συνθήκων και των υποχρεώσεων που προστάζει το σύστημα παιδείας που έχει ενταχθεί.
Μαθαίνουν στις καλές επιδόσεις και την βαθμοθηρία (η πρώτη μορφή ανταποδοτικού κέρδους στη ζωή ενός παιδιού) για την επίτευξη της συμβατότητας με την λογική της αγοράς, του ακραίου ανταγωνισμού και ατομικισμού. Η εκπαίδευση έχει σαν κινητήριο μοχλό τα κοινωνικά στερεότυπα. Ως αποτέλεσμα κατηγοριοποιούν τα επαγγέλματα σε «καλά» και σε «κακά». Διαφορετική αξία προσδίδεται σε έναν γιατρό από έναν κτηνοτρόφο.
Το υπάρχων εκπαιδευτικό σύστημα δημιουργήθηκε, σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε για μια άλλη εποχή. Το εμπνεύστηκαν μέσα στην πολιτισμική διανόηση του διαφωτισμού και διαμέσου των οικονομικών περιστάσεων της βιομηχανικής επανάστασης. Δεν υπήρχαν συστήματα παιδείας αναγνωρισμένα από τα κράτη πριν τον 19ο αιώνα. Δεν υπήρχε υποχρεωτική μόρφωση πληρωμένη από τους φορολογουμένους πολίτες δωρεάν στα σχολεία. Η αντίληψη και παροχή της δωρεάν παιδείας στον λαό έφερε πολλές αντιρρήσεις από τους οικονομικά ευκατάστατους πολίτες εκείνης της εποχής.
Δεν ήταν δυνατόν για την αντίληψη τους, τα φτωχά παιδιά της εργατικής τάξης να μάθουν ανάγνωση και γραφή. Αυτό χτίσθηκε πάνω σε μια σειρά υποθέσεων σχετικά με την κοινωνική δομή και την δυνατότητα που είχαν οι τάξεις. Κατευθύνθηκε από την οικονομική επιταγή της εποχής. Παρατηρείτε η ύπαρξη ενός διανοητικού πρότυπου που κατά βάση είναι η άποψη του Διαφωτισμού για την διανόηση του ανθρώπου.
Η άποψη πως η πραγματική διανόηση θα πρέπει να διέπετε από κάποιου είδους παραγωγικού συλλογισμού και γνώσης των κλασσικών ως αρχή, αναγνωρίζεται ως ακαδημαϊκή δυνατότητα. Αυτό βρίσκεται βαθιά μέσα στην σύνθεση της δημοσίας εκπαίδευσης και κατατάσσει τους ανθρώπους σε δυο ομάδες, τους έξυπνους (ακαδημαϊκούς) και τους μη έξυπνους (μη ακαδημαϊκούς). Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί ευφυείς νομίζουν πως δεν είναι έξυπνοι, επειδή κρίθηκαν με το προαναφερθέν διανοητικό μοντέλο.
Σήμερα υπάρχει μέγιστη σύγχυση στους όρους παιδεία και εκπαίδευση. Η εκπαίδευση είναι η συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων περιορισμένου εύρους, παροχή εφοδίων και ανάπτυξης δεξιοτήτων σχετικά με συγκεκριμένο αντικείμενο. Λειτουργεί ορθολογικά με στόχο την αύξηση της παραγωγής, την βελτίωση των συνθηκών της ζωής και την κάλυψη των βιοτικών αναγκών με γνώμονα την εξειδίκευση. Προάγει το συντηρητικό ρόλο στην αναζήτηση νέας γνώσης. Διατηρεί την κεκτημένη γνώση και απεχθάνεται τις μεταβολές. Στόχος είναι η διατήρηση της αδράνειας.
Τα κίνητρα της εκπαίδευσης είναι η ανταμοιβή και το κέρδος. Η ποσοτικοποίηση είναι χαρακτηριστικό που την διέπει καθολικά, μέσω των βαθμών επίδοσης και των διπλωμάτων ώστε να είναι μετρήσιμη. Χαρακτηρίζεται από στατικότητα και διεκπεραιώνεται σε περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Μόλις ο στόχος επιτευχθεί ολοκληρώνεται η εφαρμογή της. Η εκπαίδευση έχει στόχο το «εγώ» και μαθαίνει τον άνθρωπο να αντιδρά στα μοτίβα που αναγνωρίζει και έχει καταρτιστεί. Επιδιώκει την ενσωμάτωση του ατόμου στη μάζα που να περιέχει πολλά ίδια «εγώ». Για το λόγο αυτό θέλει να εξομαλύνει τις διαφορές μεταξύ των ατόμων με απώτερη τάση την εξομοίωση μεταξύ τους.
Η εκπαίδευση οφείλει να λειτουργεί επικουρικά στην ανάπτυξη της παιδείας και όχι να προσπαθεί να αναβαθμίσει τον ρόλο της. Δεν μπορεί να είναι αυθύπαρκτη και σχεδόν να εκτοπίζει τη παιδεία από το προσκήνιο.
Η παιδεία είναι η συστηματική παροχή γνώσεων, η διαδικασία αγωγής που στοχεύει στην άνοδο του πνευματικού επιπέδου και την καλλιέργεια μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Καλλιεργεί μια ολιστική ωριμότητα που είναι γνωστική, πνευματική και συναισθηματική. Σκοπός της παιδείας είναι να αποκτήσει το άτομο αυτογνωσία, υπαρξιακή γνώση και συνείδηση οδηγώντας προς την ηθική και πνευματική ολοκλήρωση.
Η συνεχής εξέλιξη του «εαυτού» ως στάση ζωής, οδηγεί τον άνθρωπο να επιδιώκει την βελτίωση και των υπολοίπων συνανθρώπων του δίχως ανταγωνισμό και αρνητικές μεθοδεύσεις. Στοχεύει το «εμείς» και μαθαίνει τον άνθρωπο να ανταποκρίνεται στα μοτίβα που αναγνωρίζει και έχει καταρτιστεί.
Η παιδεία είναι δυναμική και αέναη. Δεν εξαντλείται στην απόκτηση μερικών πτυχίων αλλά είναι μια μόνιμη διαδικασία αναζήτησης της προσωπικής αλήθειας και μια διαρκής προσπάθειας ολοκλήρωσης δια βίου. Δεν μεταφέρει απλώς ακαδημαϊκές πληροφορίες, αλλά προκαλεί την επεξεργασία, την ανάλυση, μετουσιώνοντάς τες σε τροφή για συλλογισμό και δράση. Ως αποτέλεσμα παράγει νέα γνώση που συνήθως προκαλεί την κατάρριψη της προηγούμενης. Η παιδεία έχει σκοπό την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά του φόβου και του δογματισμού για την άνθηση του προβληματισμού και της επιστημονικής αμφιβολίας. Δείχνει σεβασμό στη διαφορετικότητα με ιδανική απώτερη τάση την ανάδειξη της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου.
Η σύγχρονη «παιδεία» τροφοδοτεί μια μοντέρνα επιδημία που είναι άστοχη και πλασματική. Το ονομα της είναι ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας). Τα παιδιά ζουν στην εποχή που κατακλύζεται έντονα από πολλαπλά ερεθίσματα. Πολιορκούνται από πληροφορίες και καλέσματα από κάθε είδους τεχνολογικής και επικοινωνιακής πλατφόρμας (ίντερνετ, κοινωνικά δίκτυα, διαφημιστικές πινακίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί, ραδιοφωνικοί σταθμοί, ιστοσελίδες και λοιπά).
Η σύγκριση των ερεθισμάτων του σχολείου φαντάζει πολύ φτωχή σε σχέση με τα εξωσχολικά ερεθίσματα. Ως συνεπαγωγή είναι να αφαιρούνται από την βαρετή παράδοση της διδακτέας ύλης του σχολείου. Το εκπαιδευτικό σύστημα έχει σχεδιαστεί προς το συμφέρον της βιομηχανοποίησης και κατ’ εικόνα της. Τα σχολεία είναι οργανωμένα στα πρότυπα των εργοστασιακών γραμμών παραγωγής, το κουδούνι διαλλείματος, οι ξεχωριστές εγκαταστάσεις, ειδικευμένες σε ξεχωριστά θέματα. Τα παιδιά μορφώνονται σε ομάδες, τα εντάσσουμε στο σύστημα σε ηλικιακά γκρουπ.
Υπάρχει η πιθανότητα παιδιά της ίδιας ηλικίας να λειτουργούν καλύτερα σε διαφορετικά μαθήματα, ή σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, ή σε μικρότερες ομάδες, ή όταν είναι μόνα τους. Αν το μαθησιακό μοντέλο είναι το κλειδί για την μόρφωση, τότε δεν χρησιμοποιείς μαζικές μεθόδους με συμμόρφωση και αυξητική τάση στα τυποποιημένα διαγωνίσματα πολλαπλής επιλογής και προγράμματα.
Ουσιαστικά πρόκειται για εκπαίδευση χωρίς παιδεία. Το σχολείο λειτουργεί ως κέντρο διαλογής ικανών με σήμανση επαγγελματικού προσανατολισμού. Οι έννοιες κλάδοι, δέσμες, κατευθύνσεις που χρησιμοποιούνται κατά καιρούς εξυπηρετούν τον προαναφερθέντα σκοπό και αναγκάζουν παιδιά ηλικίας δεκαπέντε χρονών να λάβουν σημαντικές αποφάσεις για το επαγγελματικό τους μέλλον με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται σε αυτές χωρίς διέξοδο.
Με γνώμονα την επιστήμη, βλέποντας μέσα από το πρίσμα της, διακρίνουμε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια. Το αριστερό ημισφαίριο των γνώσεων και της λογικής. Το δεξιό ημισφαίριο των συναισθημάτων, της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Το εκπαιδευτικό σύστημα στοχοθετεί στην ακαδημαϊκότητα δίχως να καλλιεργεί τις συναισθηματικές δεξιότητες στην γνωστική εκπαιδευτική διαδικασία αυξάνοντας τη συναισθηματική νοημοσύνη τους. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δεν είναι μόνο να παρέχουν γνώσεις αλλά να διαμορφώσουν συμπεριφορές, να κοινωνικοποιήσουν και να προσφέρουν ολιστική ωριμότητα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη EQ αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τα δικά του συναισθήματα, όσο και των άλλων (ενσυναίσθηση), ώστε να τα χειρίζεται αποτελεσματικά. Το EQ είναι ο πιο ποιοτικός δείκτης των σχέσεων με τους άλλους. Το EQ είναι επίκτητο και καλλιεργείται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, κυρίως κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.
Το πλήρωμα του χρόνου έρχεται για μια άμεση αλλαγή κατεύθυνσης. Η δημιουργικότητα πρέπει να ενταχθεί στον εκπαιδευτικό τομέα με κύριο χαρακτηριστικό της την αποκλίνουσα σκέψη. Η ικανότητα να βλέπεις πολλές απαντήσεις σε μια ερώτηση, πολλούς διαφορετικούς τρόπους να ερμηνεύσεις μια ερώτηση, να σκέφτεσαι όχι με γραμμικούς ή συγκλίνοντες τρόπους, αλλά να βλέπεις πολλαπλές απαντήσεις αντί μιας. Η μεγαλύτερη μαθησιακή ικανότητα λαμβάνει χώρα σε ομάδες – η συνεργασία είναι η ουσία της ανάπτυξης παρά η εξατομίκευση των ανθρώπων που τις χωρίζει από το φυσικό μαθησιακό τους περιβάλλον.
Οι νέοι δεν έχουν την πνευματική ωριμότητα, λόγω της έλλειψης πραγματικής παιδείας και ταυτίζονται με οτιδήποτε ακραίο και έντονο που θα εκτονώσει την οργή τους. Πέρασαν από την αφελή πολιτική ξεγνοιασιά στην αφελή πολιτική θέση χωρίς ίχνος πολιτικής ζύμωσης. Δεν υπάρχει η επάρκεια διαχείρισης υπέρμετρης πληροφόρησης από το διαδίκτυο ώστε να θέσουν τα σωστά φίλτρα και να κατανοήσουν τις ορθές πρακτικές που πρεσβεύονται από την νέα ψηφιακή εποχή.
Οι νέες τεχνολογίες πρέπει να κομίσουν τα κατάλληλα εργαλεία που με τον επικουρικό χαρακτήρα τους θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της ελεύθερης σκέψης και δημιουργικότητας των παιδιών στον χώρο της εκπαίδευσης δίχως φραγμούς. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα θα ενταχθούν στην εκπαιδευτική ημερήσια διάταξη των συμβατών μορφωτικών ερεθισμάτων που θα έχει ως αποτέλεσμα την μέγιστη αφομοίωση της γνώσης και διεύρυνσης του μαθησιακού φάσματος. Ο καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον είναι απλά να το δημιουργήσεις.
Βασίλης Ζωγράφος
BSc(Hons).CS, MBA.IB, MSc.DS, PhD.C.
Chief Executive Officer of Vision Labs R&D Team