Μία μάλλον άγνωστη, εξόχως πολιτική συνέντευξη-ποταμός στη Σουηδική Ραδιοφωνία από το μακρινό αλλά ταυτόχρονα και τόσο κοντινό 1986. Ο Μίκης μιλάει για της πληγές που άφησε ο εμφύλιος πόλεμος, τις κλεμμένες ψήφους της Αριστεράς από τον Ανδρέα Παπανδρέου, τους εκλογικούς νταβαντζήδες και για ένα νέο μέτωπο δημοκρατίας, ελευθερίας, και προόδου. Μία βαθιά και ουσιαστική ανάλυση του πολιτικού Θεοδωράκη για την εποχή εκείνη αλλά και για το μέλλον…
Κείμενο, επιμέλεια, προσαρμογή: Άκης Έβενης
Όσο το Γελαστό Παιδί ταξιδεύει για τη γειτονιά των αγγέλων προκειμένου να συμφιλιώσει τους εκεί τσακωμένους, είναι ευκαιρία να δούμε μέσα από τα λεγόμενα του Μίκη Θεοδωράκη, τη δύναμητου πάθους του και το πείσμα για την πολυπόθητη «εθνική ενότητα» την οποία διακαώς προσπαθούσε να περάσει, έως την τελευταία πνοή του, τόσο στην αριστερά όσο και στους κομματικούς αντιπάλους του.
Η συνέντευξη που σας παραθέτουμε, δόθηκε σε ραδιοτηλεοπτικό φορέα του εξωτερικού την περίοδο διακυβέρνησης του ανατέλλοντος, τότε ακόμη, ΠΑΣΟΚ, καθώς οι Έλληνες ψηφοφόροι δεν μιλούσαν πλέον μεταξύ τους αφού οι καφετζούδες αναποδογυρίζανε τα φλυτζάνια με τα σύμβολα των κομμάτων, στα χωρισμένα σε «πράσινα και «μπλε» καφενεία, των ’80ς.
Όμως, ο Μίκης, με τον χειμαρρώδη λεκτικό σαματά του προσπαθούσε μέσα από δηλώσεις και συνεντεύξεις να διατρανώσει σε όλη την οικουμένη και με όλη τη δύναμη του, το πώς χάθηκε η ευκαιρία για την μεγάλη «εθνική και πατριωτική ενότητα» των Ελλήνων.
Μια ιδέα την οποίαν ο Ανδρέας Παπανδρέου ουδέποτε στήριξε, όπως ισχυρίζεται ο Μίκης Θεοδωράκης στη συνέντευξη που παραχώρησε στον Γιώργο Μαρκάκη, για λογαριασμό της Δημόσιας Σουηδικής Ραδιοφωνίας (S.R.), στις 20 Νοεμβρίου του 1986 και μεταδόθηκε στο ραδιοφωνικό πρόγραμμα «ΣΗΜΕΡΑ» με την συμβολή του Βαγγέλη Βισβίκη, στην επιμέλεια και στην ραδιοφωνική αφήγηση.
Η συνέντευξη, υπό την στενή σκιά συνεργατών του Μίκη κι ενός μεταφραστή, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας συναυλίας που διοργανώθηκε στο «Olympen» της πόλης Lund. Εκεί, μαζί του, ήταν: η Μαρία Φαραντούρη, ο Γιάννης Σπάθας, ο Αντώνης Τουρκογιώργης, ο Νίκος Αντύπας κ.ά.
Ο Μίκης, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στη Σουηδία. Έντεκα μήνες πριν την διοργάνωση της συναυλίας του, στις 28 Φεβρουαρίου 1986, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, δολοφονείται ο Ούλοφ Πάλμε (Sven Olof Joachim Palme),από κάποιον που τον πλησίασε πισώπλατα και τον πυροβόλησε την ώρα που εξερχόταν από κινηματογραφική αίθουσα με την σύζυγο του. Ήταν οι δυο τους, μόνοι και κατευθύνονταν στη στάση του Μετρό δίχως τη συνοδεία προσωπικής φρουράς, όπως, άλλωστε, συνήθιζαν οι Σουηδοί πολιτικοί στις εξόδους τους.
Στην επίσημη τελετή της κηδείας με πρωτοβουλία της Lisbeth, συζύγου του εκλιπόντος Σουηδού πρωθυπουργού, τραγουδήθηκε από την Arja Saijonmaa, η σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη «Είναι μεγάλος ο καημός», με Σουηδικό στίχο. (Δείτε το Βίντεο στο τέλος της συνέντευξης)
Την ίδια χρονιά στο εσωτερικό μας, ένα μήνα πριν την συνέντευξη, διεξήχθησαν 12 και 19 Οκτωβρίου οι τέταρτες αυτοδιοικητικές εκλογές από τη μεταπολίτευση, σε μια τεταμένη ατμόσφαιρα αφού στελέχη της διασπασμένης αριστεράς μετακινήθηκαν σε διάφορους κομματικούς σχηματισμούς.
Η συνέντευξη
(Στη ραδιοφωνική μετάδοση δεν υπήρχαν ερωτήσεις).
«Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος στα τέλη του ’40 άφησε βαθιές πληγές στην ψυχή μας. Ήρθε η ώρα για εμάς σήμερα να γεφυρώσουμε το χάσμα …»
Μεσολαβεί μουσικό γεφύρωμα της σύνθεσης, του Μίκη, με τα πρώτα λόγια της συνέντευξης. Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη:
«Δρόμοι που χάθηκα / γωνιές που στάθηκα / δάκρυα που πίστεψα / παιχνίδια στο νερό. / Πικρό το βράδυ φτάνει. // Νύχτες που έκλαψα / γέφυρες που έκαψα / άστρα π’ αγάπησα / που πάω και τι θα βρω. / Πικρό το βράδυ φτάνει. // Λόγια που ξέχασα / φίλοι που έχασα / καημέ μεγάλε μου / ας πάμε τώρα οι δυο. / Πικρό το βράδυ φτάνει». και συνεχίζει
Μ.Θ.: «…εγώ το έγραψα για τον Ανδρέα και τον Παύλο … κι από τότε προσπάθησα να ενώσω τους ανθρώπους οι οποίοι βρέθηκαν στον ανεμοστρόβιλο της ιστορίας σε αντίθετα στρατόπεδα, αδέλφια με αδέλφια. Εγώ στη Μακρόνησο δεν ήμουνα κι είδα αδελφό να κτυπάει αδελφό και να ουρλιάζουν μεταξύ τους.
Έπρεπε να τελειώσει αυτό το πράγμα και νομίζω ότι, τώρα, σε αυτές τις δημοτικές εκλογές έγινε το πρώτο βήμα. Και δεν εννοώ ότι έγιναν πλακάκια από πάνω, όπως λένε διάφοροι κ.λ.π. Ήταν εκείνοι που είχαν συμφέροντα να διατηρείται η ψύχωση του εμφυλίου πολέμου. Ήσαν αυτοί οι οποίοι είχαν ανακηρυχθεί σε εκλογικούς νταβαντζήδες των πτοημένων ψηφοφόρων της αριστεράς. Αυτοί ήτανε!
Δηλαδή, όσο ήταν παράνομο (από το 1947 έως το 1974) το Κομουνιστικό κόμμα, τι θα ψηφίζανε; Γεώργιο Παπανδρέου. Όσο υπάρχει ο κίνδυνος της δεξιάς, τι θα ψηφίσουν; Κουτσόγιωργα, «Αυριανή», για να μας σώσει από τον κίνδυνο της δεξιάς! Και η δεξιά, λοιπόν, έγινε ένας μπαμπούλας! Ξεχάσανε ότι το 1974 ήρθε ο Καραμανλής στην εξουσία. Δεν είχαμε στρατοδικεία, ούτε ασφάλεια (παρακολουθήσεις από αστυνομικούς), ούτε εξορίες! Και στο κάτω – κάτω, στον εμφύλιο πόλεμο, πρωθυπουργός ήταν ο Σοφούλης! Κι αν θέλεις, πριν τον εμφύλιο πόλεμο αυτός που τον ξεκίνησε στις 3 Δεκέμβρη (1944),ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου. Λοιπόν, μίση!
Εμείς, ξέραμε ότι στην Ελλάδα ουσιαστικά συγκρούονται δύο τεράστιες ιδεολογίες, δύο τεράστιοι κόσμοι. Είναι ο κόσμος του μέλλοντος και ο κόσμος του παρελθόντος. Ο κόσμος του παρελθόντος έχει καταφέρει να δημιουργήσει έναν μύθο:
– Των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών.
– Της Ε.Ρ.Ε. και της Ένωσης Κέντρου.
– Της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ.
Είναι ο ίδιος κόσμος. Δεν μπορώ να πιστέψω ποτέ ότι το συγκρότημα Λαμπράκη (Δ.Ο.Λ) είναι σοσιαλιστικό.Ούτε το «Έθνος».Ούτε μπορώ να πιστέψω ότι οι Κρητικοί μέσα σε μια ημέρα έγιναν όλοι σοσιαλιστές. Είναι τα φαντάσματα του παρελθόντος. Είναι το παλιό Φιλελεύθερο κόμμα, το παλιό Λαϊκό κόμμα.
Η αντίθεση δεν είναι ανάμεσα στα δύο αυτά κόμματα. Η αντίθεση είναι ανάμεσα, στα δύο κόμματα μαζί και σε όλο τον άλλο κόσμο, τους εργαζομένους. Και σήμερα το ΠΑΣΟΚ που ανέλαβε την εξουσία ενάντια στην Αριστερά, δεν ήρθε ποτέ σε συμμαχία με το Κομουνιστικό κόμμα.Τι έγινε; Έγινε ένα τσιράκι της εξουσίας».
Μεσολαβεί το τραγούδι «Στράτα τη στράτα» που κυκλοφόρησε το 1964 σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και στίχους Νίκου Γκάτσου με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Τελειώνοντας το τραγούδι ο παρουσιαστής του προγράμματος Βαγγέλης Βισβίκης, λέει: «Η πολιτική του ανησυχία τον φέρνει συχνά αντιμέτωπο με όλους τους πολιτικούς φορείς δημιουργώντας του πικρίες που εκφράζονται τόσο στην καθημερινότητα του, όσο και στην Μουσική του».
Μ.Θ.:«…Μ’ αρέσουνε οι άνθρωποι που έχουν τις απόψεις τους και πολεμάνε. Γι αυτό εκτιμάω, εγώ, τους δεξιούς. Γιατί εγώ με τους δεξιούς πολέμησα! Οι δεξιοί ήταν παλικάρια! Εγώ τους είδα σε δύσκολες στιγμές στα Δεκεμβριανά, σε δύσκολες στιγμές στα βουνά. Και βέβαια μας βασάνισαν, αλλά κι εμείς κτυπήσαμε. Κάναμε πόλεμο. Αυτοί, τώρα, οι τραβεστί, τι παριστάνουνε;
Σε ερωτώ: Αυτοί οι άκαπνοι, αυτοί οι οποίοι δεν ήταν παρόντες σε αυτό το πράγμα, την γιγαντομαχία, που ήταν αλλού κι εμείς παιδάκια σκοτωνόμασταν και μας κόβανε τα νύχια, πηγαίνανε αυτά τα καθικάκια, ας πούμε, στους Αμερικανούς πεζοναύτες.
Πως είναι δυνατόν αυτοί να κρίνουν εμάς; Εμείς,οι άντρες,πολεμήσαμε κι εμείς οι άντρες δίνουμε τα χέρια,μεταξύ μας, γιατί πρέπει να περάσει ο εμφύλιος πόλεμος. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι μια αρρώστια! Αφού περάσει ο εμφύλιος πόλεμος, από εκεί και πέρα δεν υπάρχουν πάθη και φαντάσματα, εκεί επάνω θα οικοδομηθεί η πραγματική αλήθεια. Θα υπάρχουν αντιθέσεις.
Εγώ θέλω να συμφιλιωθώ με την Δεξιά σε ότι αφορά τον εμφύλιο πόλεμο και μετά να κονταροχτυπηθώ μαζί της επάνω σε ότι αφορά τις πολιτικές απόψεις μου και τα συμφέροντα μου. Εκεί θα ξαναβγάλω τους ανθρώπους μου στους δρόμους και μαζί τους θα πολεμήσω. Αν δε πεισθούνε θα σκοτωθούμε και πάλι, αλλά, σε άλλη βάση. Όχι στη βάση του παρελθόντος των φαντασμάτων, αλλά στη νέα βάση των πραγματικών συμφερόντων του λαού, της Ελλάδας κ.λ.π.
Αυτό έπρεπε να γίνει. Να τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος, να γίνει εθνική ενότητα, πατριωτική ενότητα, να πούμε ότι, είμαστε όλοι οι Έλληνες -αριστεροί, κεντρώοι, δεξιοί- είμαστε πατριώτες κι από εκεί και μετά να πούμε, εγώ είμαι δεξιός, εγώ είμαι κεντρώος, εγώ είμαι αριστερός και κονταροχτυπιόμαστε πολιτικά, ιδεολογικά και, εν ανάγκη, ένοπλα αν θες ξανά, όταν αυτή η μειονότητα με ένα τρόπο παράνομο θα υπερασπιστεί όπως παλιά τα συμφέροντα της.
Εγώ ήθελα αυτές τις δύο ενότητες: Ενότητα εθνική. Ενότητα προοδευτική. Αυτές τις δύο ενότητες έσπασε ο Ανδρέας Παπανδρέου με την πολιτική του. Αμέσως μετά τη δικτατορία, είμασταν όλοι ενωμένοι. Κι εκεί που είμασταν όλοι μαζί, έσπασε την εθνική και την προοδευτική ενότητα διότι δεν έκανε συμμαχία με τους Κομουνιστές. Διέσπασε την συμμαχία και για πρώτη φορά στην ιστορία, είχαμε δύο Πρωτομαγιές».
(Σ.Σ.: Να παρενθέσουμε σε αυτό το σημείο της συνέντευξης του, ότι εξαιτίας της νέας κρίσης στο συνδικαλιστικό κίνημα έγιναν χωριστά οι εκδηλώσεις για την Πρωτομαγιά του 1986. Τα οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ προκάλεσαν απεργιακούς αγώνες. Αλλάζουν οι συσχετισμοί δύναμης στο εσωτερικό της ΓΣΕΕ και η πλειοψηφία περνά στην Αριστερά)
Μ.Θ.:«Για πρώτη φορά στην ιστορία, μπορεί να περνάει μια πολιτική των μονοπωλίων σε βάρος του λαού χωρίς να γίνονται απεργίες, διότι οι μισοί εργάτες ακολουθούν την κυβέρνηση η οποία κάνει μια πολιτική της δεξιάς. Θα μπορούσε ποτέ ο Μητσοτάκης, να περάσει μια πολιτική των μονοπωλίων που περνά σήμερα ο Παπανδρέου; Θα μπορούσε να κάνει τη συμφωνία για τις βάσεις; Θα μπορούσε, ο Γουάινμπεργκερ (Αμερικανός υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ 1982 – 87), να ‘ρθει στην Ελλάδα, να πιεί τον καφέ του στο Καστρί χωρίς να είναι ένα εκατομμύριο Έλληνες κάτω; Τα έκανε αυτός!
Αν ρωτήσεις του δεξιούς, αυτή τη στιγμή, δεν θέλουν την εξουσία. Αυτοί οι δεξιοί θέλουν, πρώτα απ’ όλα, να ξεκαθαρίσει η οικονομία -το έχει γράψει και η Βλάχου. Λέει: «Θα ξεκαθαρίσει το ΠΑΣΟΚ την οικονομία, θα ξεκαθαρίσει τις βάσεις»-(γέλια)-«και μετά θα έρθουμε εμείς».
Τώρα, όταν πεις: Μεταξύ αφεντικών ποιο είναι καλύτερο; Ποιο είναι χειρότερο; Εμείς, ούτε τον έναν, ούτε τον άλλον θέλουμε αφεντικό. Εμείς είμαστε μόνοι μας. Κι εμείς θα προχωρήσουμε μόνοι μας. Έχουμε όλες τις δυνατότητες διότι αυτές τις ψήφους τις έκλεψε ο Ανδρέας Παπανδρέου με ψεύτικα συνθήματα και με την διάσπαση της Αριστεράς. Αν ήμασταν ενωμένοι θα ήταν μια άλλη υπόθεση αυτή, αλλά, είμαστε διασπασμένοι. Είχε όλα τα τυχερά.
Τώρα, για πρώτη φορά όπως είδες στη Θεσσαλονίκη, τα δύο κόμματα, το ΚΚΕ και ΚΚΕ εσωτερικού, ενώθηκαν! Μπορεί στην Αθήνα να μην ενώθηκαν, αλλά, ο λαός ενώνεται από κάτω. Και δεν ενώθηκαν μόνο οι Κομουνιστές μεταξύ τους κ.λ.π, ο Κατριβάνος, ας πούμε, ήταν στην ΕΔΑ. Ο Μαύρος κι ο Γλέζος πήγαν στο ΠΑΣΟΚ. Αλλά, και πολλοί προλετάριοι, αγρότες, εργάτες κ.λ.π, ψήφισαν Κομμουνιστές.
Επομένως σιγά – σιγά, μέσα από τη ζωή θα δημιουργηθεί ένα νέο μέτωπο. Αυτό το νέο μέτωπο θα είναι βαθιά για την δημοκρατία, την ελευθερία, για την πρόοδο. Θα είναι ξεκαθαρισμένο.
Δεν θα είναι πολύ εύκολο όμως. Διότι θα έχουμε τα εμπόδια. Θα είναι δύσκολο. Αλλά, είναι ο μόνος δρόμος. Δεν μας πειράζει, ας πούμε, αν μεθαύριο, αντί για τον κ. Κατσιφάρα, υπουργό θα έχουμε τον κ. Έβερτ. Τι διαφορά έχει ο ένας από τον άλλον; Ποια είναι η διαφορά; Ότι ο ένας ξέρει να χορεύει ζεϊμπέκικο κι ο άλλος τσιφτετέλι; Ποια είναι η διαφορά; Πες μου;».
____
Σημείωση 1: Η παρούσα συνέντευξη απομαγνητοφωνήθηκε από τον Άκη Έβενη κατόπιν αδείας του Γιώργου Μαρκάκη, Ραδιοφωνικού Παραγωγού και συνεργάτη του SverigeRadio, για αποκλειστική δημοσίευση της, σε μορφή κειμένου στο anatropinews.gr.
Ως εκ τούτου, η αναδημοσίευση της ανάρτησης από άλλο ΜΜΕ δεν επιτρέπεται.
Σε περίπτωση που επιθυμείτε την ακρόαση αυτής της συνέντευξης ακολουθείστε τον σύνδεσμο https://soundcloud.com/odiki-voithia/interview-with-mikis-theodorakis-sveriges-radio-1986-program-simera
Ηεγγραφή της συνέντευξης πραγματοποιήθηκε σε φορητό μαγνητόφωνο NAGRA-S4.H Ραδιοφωνική εκδοχή της, αναμεταδόθηκεαπό το Τρίτο πρόγραμμα της ΕΡΤ. Α.Ε.την ημέρα θανάτου, του μουσικοσυνθέτη, στις 23:00.
Σημείωση 2: Η Σουηδική Ραδιοφωνία (SverigesRadio), είναι μια μητρική εταιρεία η οποία έχει τέσσερις θυγατρικές εταιρείες:
- LRAB: Τοπική ραδιοφωνία
- RR: Εθνική Ραδιοφωνία
- SVT: Σουηδική Τηλεόραση
- UR: Εκπαιδευτική Ράδιο-Τηλεόραση
Η Σουηδική ραδιοφωνία SR είναι μια εταιρεία στην οποία το 60% των μετοχών της ανήκουν στα λαϊκά κινήματα (εργατικά σωματεία, ένωση καταναλωτών, λαϊκή επιμόρφωση, 20% στην ένωση εργοδοτών, γεωργικών συνεταιρισμών, επαγγελματικών ενώσεων και 20% στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο.
(Στοιχεία από Βασίλη Δεληγιάννη, συνεργάτη στο RadioMalmoe)
Κηδεία Ούλοφ Πάλμε: Η Φιλανδή τραγουδίστρια, Arja Enni Helena Saijonmaa πολιτική ακτιβίστρια και περιστασιακά ηθοποιός, συνεργάστηκε πολλές φορές με τον Μίκη Θεοδωράκη στη διοργάνωση συναυλιών του. Στο βίντεο ερμηνεύει την σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη «Είναι μεγάλος ο καημός», με Σουηδικό στίχο.
.